Ensaio:EIDOS DO MEU CONTENTO (Barro.Barosa: Historias e Lendas)

          

          EIDOS DO MEU CONTENTO

         (Barro.Barosa:Historias e Lendas)

                   NOTA DO AUTOR.

Componse a Obra:“EIDOS DO MEU CONTENTO (Barro.Barosa.Historia e Lendas)”, de Seis Capítulos e un Anexo final nº 3, dedicado ás:Notas ( que as son aclaratorias e de referencia sobre algúns traballos incluídos na obra) e a Bibliografía da que en definitiva, entre outras fontes, foi nacendo.

No Índice Descritivo situado a continuación desta Nota, pódese entrar en detalles respecto ó nome xenérico de cada Capítulo e incluso respecto ós seus apartados, subapartados e dentro destes últimos, tópanse os puntos que os desenvolven naqueles casos en que resulta necesario.

Un Índice Descritivo coma o desta Obra, extenso e pormiudado, de aí o seu apelido adxectivo, propón e desenvolve a intención que entende que os datos, a información e todo o talento susceptible de conterse nunha maneira de expresarse determinada, deben de estructurarse dentro dun tecido arquitectónico cando menos funcional e claro.Esta é a intención, o plan previo, o acerto agora depende da comprensión e a valoración dos lectores.

Sen querer entrar en profusos detalles , direi que me pareceu indispensable en primeiro lugar falar do Municipio de Barro, se cadra algo por extenso, antes de pasar a ocuparme dos contidos demandados polas Bases propias do Concurso que animaron estas letras, na idea de que Barosa é unha fermosa parte do Municipio , pero que en absoluto esgota a máxica beleza engaiolante que tamén atesoura noutras paraxes.

Sen intentar ofrecer unha imaxe do conxunto, do Continente:”Barro”, non vía eu maneira de poñerme a falar dunha parte do Contido:”Barosa”, por senlleira e principal que esta sexa, coma que ten reflexo incluso no actual Escudo Municipal.

Aínda que imaxino que non sería necesaria esta referencia expresa, chamo a atención sobre o “Capítulo II:Barosa ó longo do tempo”, para deixar claro que a pseudo-colaboración do escritor Mundo de Loureiro referente a este capítulo, é un recurso literario que ben se entende á luz das obras de F. Pessoa, J.L. Borges e A. Machado por exemplo, na liña dos heterónimos, homónimos, apócrifos e alter egos.

Agardo que a prevalencia ,en número alomenos, dos debuxos sobor da breve pero escolleita documentación fotográfica final e a estructura con acento narrativo empregada na Obra, lonxe do ton cientificista propio da maioría dos traballos etnográficos, sexan tidas por conquistas positivas e non resten méritos na valoración final do conxunto. 

Expresado o que antecede, soio me queda desexar que: “ Os Eidos do meu contento” lle acheguen felicidade e tamén “contento” ós seus amables lectores, na seguridade de que sempre ós autores nos ruxe nos oídos a frase que di coma lamentándoo:” As obras hai que dalas por concluídas algunha vez”, pois senón fose así , víctimas a maioría de non sei que perfeccionismo imposible de última hora, sempre estaríamos escribindo e reescribindo nelas.Teima esta que lle fixo dicir a J.L. Borges: “O texto definitivo , non corresponde senón á relixión ou ó cansanzo”.A pesar de todo hai quen asegura que en esencia, unha e outra vez:“ sempre se está escribindo a mesma obra”.

Sexa como queira , o meu esforzo e desvelo en sustancia é este, que aínda “nasciturus” entrego coma quen di ecografiado, cheo de ilusións familiares, pero aínda lonxe do bautizo vidroso dos trinques expositores das librerías.Alí onde os libros teñen a súa pasarela particular e definitiva para facérselles necesarios ós espíritos lectores, que se xa son escasos nestas terras, tratándose de desvelos locais, case íntimos, pintan aterecidos bastos medievais…Conste que persoalmente todas as miñas Obras as considero de igual nivel e riscadura, e non diferencio entre Obras alimenticias, nin maiores, nin menores, como din de oficio algúns “acampanados”.Paréceme que se pode “marcar a diferencia” futbolera, ata nos textos das estampas da primeira comuñón e outras cerimonias susceptibles de negro sobre branco.

CITAS OU LEMAS  DE REFERENCIA.

“Adiós Ríos, adiós Fontes”.

“Prados, ríos, arboredas,

pinares que move o vento,

paxariños piadores,

casiña do meu contento”

                            ( Rosalía de Castro ).

“Confórmome cun pouquiño de gloria, a xusta

para non parecer imbécil no meu pobo”

                           ( Jules Renard ).

“Non coñezo a metade de vostedes, nin a metade do que querería, e o que querería é menos da metade do que a metade de vostedes merece”.

                          ( Bilbo-“O Señor dos aneis”)

“ O prexuízo e máis difícil de romper co átomo”

                                            ( Einstein ).

ÍNDICE DESCRITIVO DA OBRA.

CAPÍTULO I:UN PEQUENO POBO DE ESTRADA.

I.-BARRO:PAISAXES E PAISANAXES.

A.-Descrición xeral.

                   B.-As Parroquias e os seus Lugares ou Aldeas

1.-Lugares das dúas Parroquias do Norte.

2.-Lugares das dúas Parroquias do Centro.

3.-Lugares das dúas Parroquias do Sur.

C.-Andando sobre a “carne do paraíso” ( Barro ) de Sur a Norte.

1.-Curro.

2.-A Portela.

3.-Agudelo.

4.-Valiñas.

5.-Barro.

6.-Perdecanai.

                   D.-Anexo nº 1: Informe 2.000

1.-Pinceladas sobre a Historia política e administrativa de Barro

( 5 puntos ).

2.-Outros datos obxectivos sobre Barro ( 20 puntos ).

3.-Economía, Monumentos, Festas e Mercados (a,b,c).

4.-O Escudo e a Casa do Concello (a,b).

5.-Sobre todo a “batallona” cuestión Salnés que dicía Gerardo Álvarez Limeses.

II.-BARRO…..UN ACORDEÓN DE POSTAIS.

III.-MUNDO DE LOUREIRO O ESCRITOR E O SEU MERLO COLORÍN ( “VERSOS DE BARRO” ).

CAPÍTULO II:BAROSA Ó LONGO DO TEMPO (polo escritor Mundo de Loureiro).

                         I.-BAROSA:MUÍÑOS,DECADENCIA E PARQUE NATURAL

A.-Muíños:Primeiras noticias de Barosa, polo vento norte, dende a aldea de Penalta.

1.-¡ Moito mantén Barosa !.

2.-Perdido en San Breixo.

3.-¡Barosa frondoso berce de tantos!.

B.-Novas noticias de Barosa, polo vento sur, dende a proto-mítica aldea de Loureiro.

1.-Verán, decadencia, granito, amizade, natureza, auga e sol.

2.-A revista Barosa e a defensa de Barosa.

3.-O parque natural Ría de Barosa ( Relato: Encanto das Fadas).

CAPÍTULO III.-MUÍÑOS DE AUGA:AS MÁQUINAS DA RÍA.

I.-HISTORIA.ARQUITECTURA.OFICIOS.

A.-Historia.

B.-Arquitectura.

C.-Oficios ( 1, 2 (a,b,c,d,e) ).

II.-TRADICIÓNS.

A.- As Muiñadas.

B.-As Maquías.

C.-Outros.

III:ESTRUCTURA DUN TÍPICO MUÍÑO GALEGO.

1.-Parte inferior ou inferno receptora da auga ( Fig.1).

2.-Parte intermedia moedora ( Fig. 2).

3.-Parte superior receptora do gran ( Fig.3).

III.-ANEXO Nº 2:INFORMACIÓN SOBRE MUÍÑOS (5 puntos).

IV.-COPLAS DOS MUÍÑOS.

1.-Comentario sobre as coplas contidas no Cancioneiro Popular Galego de Ramón Cabanillas, no apartado: oficios de mar e terra.

2.-Outras coplas dos Muíños.

CAPÍTULO IV:BAROSA:HISTORIAS E LENDAS.

A.-AS DÚAS HISTORIAS DE BAROSA.

1ª Historia: “As campás do fondo da Ría de Barosa”.

2ª Historia: “A estraña desaparición de San Breixo”.

3.-Comentario final sobre as dúas historias.

B.-AS DÚAS LENDAS DE BAROSA.

1ª Lenda: “A Moura que se peitea cun peite de ouro e se baña espida nas claras augas da Ría de Barosa”.

2ª Lenda: “A fermosa Dama do Castro que baixa a bañarse á Ría de Barosa”.

CAPÍTULO V: A UNIVERSALIDADE DOS EIDOS DO MEU CONTENTO.

ÚNICO:REGO-RIIÑO DO FONDO DO VAL (Poema).

CAPÍTULO VI: DOCUMENTACIÓN FOTOGRÁFICA FINAL.

ÚNICO:ÍNDICE E DESCRICIÓN DAS FOTOGRAFÍAS.

ANEXO FINAL Nº 3:NOTAS E BIBLIOGRAFÍA (1,2).

               ÍNDICE DE ILUSTRACIÓNS.

                          CAPÍTULO I

Ilustración nº 1: Mapa 1:“Barro atravesado pola estrada N-550”.Páx.11.

Ilustración nº 2: Mapa 2:”Situación de Barro en Galicia”.Páx.12.

Ilustración nº3:  “Igrexa románica de San Martiño de Agudelo”.Páx. 18.

Ilustración nº4:“Comparación:Hedra e Mapa municipal de Barro” Páx.23.

Ilustración nº5:”Escudo de Barro”.Páx. 33.

Ilustración nº6:”Proposta dun novo escudo para Barro”. Páx.34.

Ilustración nº7:”O Merlo Colorín”. Páx. 42.

Ilustración nº8:”O Escritor Mundo de Loureiro”. Páx.42.

                          CAPÍTULO II

Ilustración nº9.-“Santa Galega, sobre escultura de Asorey”. Páx. 56.

Ilustración nº10:”Cabana”. Páx. 57.

Ilustración nº 11:”Plano näif de sobremesa do Parque Natural Ría de Barosa, versión A, reducida”. Páx. 75.

Ilustración nº 12:”Plano näif de sobremesa do Parque Natural Ría de Barosa, versión B, apaisada”. Páx. 79.

                          CAPÍTULO III

Ilustración nº 13: “Gaita Galega”. Páx. 87.

Ilustración nº 14:” Lámina mixta referente o antigo mundiño dos muíños”.Páx.89.

(AS PARTES DUN MUÍÑO TÍPICO GALEGO):

Ilustración nº 15-Fig. 1:” Parte inferior ou inferno-receptora de auga”.Páx.92.

Ilustración nº 16-Fig. 2:”Parte intermedia moedora”.Páx.93.

Ilustración nº 17-Fig. 3:” Parte superior receptora do gran”. Páx. 94.

                          CAPÍTULO IV

         Ilustración nº 18.-“Vivenda Celta”. Páx. 111.

Ilustración nº 19.-“ A Moura bañándose nas augas da Ría de Barosa”.Páx. 115.

Ilustración nº 20.-“Mapa nº3 de Barro amosando a fantástica triangularidade dos pasadizos soterrados entre os Castros”.Páx. 116.

Ilustración nº 21.-“ A Fermosa Dama do Castro bañándose nas augas da Ría de Barosa”. Páx.117.

Ilustración nº 22.-“Faces da tridimensionalidade observada polo narrador na cara de Sr. Pedro da casa dos da Moura”.Páx. 120.

Ilustración nº 23:”Lámina mixta:Cociña, puñal e Triskel ou Tríscele vexetal”. Páx.121.

Ilustración nº 24.-“Dana a Fermosa Dama do Castro”.Páx. 127.

Ilustración nº 25.-“Fantasiosa dematerialización do Autor nun fluído de gravitóns e pasadizos de unión entre os Castros”.Páx. 129 Bis.

                          CAPÍTULO V

        Ilustración nº 26.-“ Meandro da Maruxa”. Páx. 132.

                             CAPÍTULO I.-UN PEQUENO POBO DE ESTRADA.

1.-BARRO:PAISAXES E PAISANAXES.

         A.-Descrición xeral.
Abaixo debuxo de R.S.LAGO, "autor maduro" por Celso Varela.  

Como se trata de que estas páxinas sirvan de guía para aqueles que non coñecen o noso Municipio, intentarei situalo xeograficamente, para referir despois de forma esquemática, as Parroquias que o integran e dentro destas os diversos Lugares ou Aldeas que as conforman.

                  

                                                Ilustración nº1.-Mapa.nº 1.Barro cruzado pola N-550.

Atravesado lonxitudinalmente pola estrada N-550 Tui-A Coruña,tópase enclavado Barro dentro do Val do Salnés -concretamente no Alto Salnés- ( Val de Cristal dos meus escritos creadores dun territorio sentimental propio).Así de primeiras coma “ o xamón ” no medio dun gran bocadillo xeográfico, sitúa ó Sur do seu sabor a Boa Vila ( Pontevedra ) da que o separan 12 Km. e ó Norte magnético a Augas Quentes ( Caldas de Reis) que fumega a 10 Km.A capital da Galicia Autonómica – Santiago de Compostela – está a 47 km.de distancia.A súa situación estratéxica definida pola posición que ocupa con respecto ás vías de comunicación da Galicia Atlántica é moi interesante, ademais de ser cruzado Barro pola xa reseñada N-550 Tui-A Coruña, atravesan tamén as súas terras o ferrocarril Pontevedra-Santiago, a Autopista A-9 Vigo-A Coruña, A vía rápida do Salnés de mellor aceso ás praias do litoral e a estrada comarcal C-531 Pontevedra-Vilagarcía.Ten Barro unha superficie territorial aproximada de 38,5 Km2.Aínda que nos últimos anos medran as edificacións, a súa poboación sigue a ser bastante inferior ós 5.000 habitantes ( 3.761 no Censo de 1.986).

                                    Ilustración nº 2.-Mapa nº 2.-Situación de Barro en Galicia.

Abundando e con case precisión de alfareme, está situado Barro o Oeste de Galicia, e o Noroeste da provincia de Pontevedra.Aparecendo todo o territorio Municipal insertado nunha depresión meridina norte-sur, sendo unha  zoa de transición entre o fondo da ría de Pontevedra e a zoa interior, montañosa, ó pe de releves prelitorais atlánticos. Polo Sur limita co Municipio de Pontevedra. Cixen a Barro polo vento Norte Portas e Moraña. Recibe o orto do sol nacente polo Leste dende as terras de Moraña e Campolameiro. Limítrofes, presencian o seu ocaso ó Oeste:Portas e Meis.Ten Barro como coordenadas xeográficas técnicas unha Latitude 42º 31´ 2 Norte e unha Lonxitude 8º 38´ Oeste.

O réxime barométrico,térmico e pluviométrico está condicionado pola proximidade do mar Atlántico e pola disposición aberta do seu releve , accesible ós ventos húmidos do Noroeste e do Sudoeste.Estes factores determinan un clima Oceánico moi húmido barometricamente.Non obstante nos meses de Xullo e Agosto existe unha lixeira aridez. As temperaturas que oscilan, entre os sete graos do inverno e os vinte graos largos do verán, promedian nuns 15º centígrados, que termicamente poden ser calificados de temperados e suaves.A pluviometría alcanza os 1600 m.m., repartíndose as precipitacións de forma regular durante todo o ano, soio no verán se rexistra un déficit hídrico consistente nuns menos 161 m.m.

O seu releve, pese a ser moi montañoso, a penas conta con cumios importantes, manténdose por debaixo dos 600 metros, cunha elevación media de 90 m., destacando pola súa elevación o ángulo sudoccidental do Castrove (450 m.) e polo Este a modestísima cordilleira do Acibal (541 m.), que actuando coma xigantescos sentinelas, encaixan a falla meridiana norte-sur aludida antes.Os pequenos outeiros alternan con amplos espacios chans, asentándose o terreo en xeral sobre bloques graníticos desnivelados, parcelados e moi erosionados.

Coma o resto da zoa costeira, - que se divisa dende montes coma o Acibal ou o monte Güimil, nos días claros e sen brétemas -, a súa vexetación está composta por formacións de carballos, pinos, eucaliptos, castaños e unha extensa variedade botánica composta por: silvas, distintas herbas de interese mediciñal, loureiros, acivros, xestas, toxos, mimosas, hedras etc. 

Infinidade de riiños coma veas, ricos e abondosos en troitas e algúns salmóns, regan o Municipio de Barro, sobresaíndo entre todos o Rego-Riiño do fondo do Val, que toma distintos nomes consonte o tramo que recorre, ata que finalmente é “Chaín”, a punto de abandonar os Eidos, que cal “coitelada fluvial”, como certeiramente observara X. Dasairas nas súas notas sobre Barro, abre as entrañas latexantes do Municipio de Sur a Norte, en busca do Umia que o levará ata o Atlántico, xa en terras de Cambados.O que é tanto coma dicir con Pilar Patiño, que o noso Municipio ten “unha rede fluvial tributaria do río Umia”.

Movido pola bulideira idea de toparlle ó mapa de Barro, unha semellanza lembrable con pouco gasto de neuronas sinapsadas, fun dar á certa semellanza existente entre calquera folla de hedra común, áxil subidoira de carballos e outras formación arbóreas, na que despois adoitan construír gorecido niño os paxaros de máis predicamento entre nós: rulas e torcazas.Pero como se pode ver nas figuras 1 e 2 da Ilustración nº 4 (Páx.23), debuxadas amorosamente por min (onde na fig. 2 aproveito para deixar referencia visual demarcativa das seis parroquias do municipio), a semellanza é verdadeiramente lonxana. Pese a esto a sabendas de que a hedra simboliza a amizade, como a rosa roxa simboliza a paixón, paréceme unha boa divisa vexetal para os “Eidos do meu contento”.Si porque características colaterais dunha boa amizade son a xenerosidade, a confianza , o cariño , a hospitalidade e outras notas de bo acollemento, refuxio e comprensión, que converten o amigo ou ó pobo que as posea en magníficas alfaias de valor inestimable.

Quede pois rexistrado sen máis valer, aquí nestas páxinas, esta bulideira idea e que sexa unicamente o seu calar nos lectores quen a premie aceptándoa no colectivo pensamento ou pasemos páxina sen máis reflexión e como máximo propóñanse outras semellanzas en liña coa pel de touro posta ó sol que simboliza a España enteira ou a bota ecuestre da península itálica, ben entendido que se fai comparanza por xogo e cerimonia e non en procura de dimensionalidades susceptibles doutros contidos  que non sexan as do cariño e a lei que ós Eidos de nacemento lle deben por palpito natural os ben nacidos.

B.-As Parroquias e os seus Lugares ou Aldeas.

Barro contén e abraza no seu máxico interior , seis Parroquias( os propios “Eidos do meu Contento” con que titulo, tomando evidente préstamo “dimidiado” de Uxío Novoneyra e Rosalía de Castro), baixo a advocación cristiá doutros tantos venerables patróns do Santoral, son estas: 1.- San Verísimo ( San Breixo ) de Barro, e 2.- San Andrés de Valiñas ó Norte; 3.- San Martín ( San Martiño ) de Agudelo, e 4.-Santa María de Perdecanai, no centro; 5.-San Mamed da Portela, e 6.-Santa María de Curro ó Sur.

Cada Parroquia das sinaladas, segundo a distribución clásica da poboación galega, subdivídese en Lugares ou Aldeas.

1.-Lugares das dúas Parroquias do Norte.

A Parroquia de Barro ( 5,6 km2),  comprende no seu interior os seguintes Lugares: 1.-Barro ( que é un nome plurinominativo aquí, pois designa ó Municipio, unha Parroquia do mesmo e finalmente tamén designa un lugar) 2.-Búa, 3.-Mane, 4.-Porranes, 5.-Coruto, 6.-Cangrallo, 7.-Pazo, 8.-Constenla, 9.-Monllo, 10.-Maquieira. É curioso comprobar como entre outras etimoloxías, tres destes Lugares converteronse en apelidos, tales como os casos de : Búa, Constenla e Maquieira.

Valiñas (3,1 km2), configurase e concretase nos seguintes Lugares: 1.-Castro, 2.-Esquiza, 3.-Illó, 4.- Ortigueira, 5.-Piñeiro, 6.-Valiñas , 7.-Vilar.

2.-Lugares das dúas Parroquias do Centro.

Agudelo (5,0 km2), está integrado polos Lugares denominados: 1.- Casás, 2.-Concello, 3.- Faxil, 4.-Güimil, 5.-Lardoeira, 6.-Magadalena, 7.-Balbón; sendo Güimil e Magdalena apelidos moi correntes no Municipio.

Perdecanai (9,3 km2), conta cos seguintes Lugares:1.-Arrotea, 2.-Outeiro, 3.-Canai, 4.-Balixe, 5.-Balouta, 6.-Gándara, 7.-Iglesia, 8.- Lourido, 9.-Parada, 10.-Porto Romeu, 11.-Rande, 12.-Rebón, 13.-Triaba, 14.-San Antoniño.

3.-Lugares das dúas Parroquias do Sur.

A Portela (8,7 km2), configurase nos seguintes Lugares: 1      .-Áspera, 2.- Briadoiro, 3.-Cancela, 4.-Lombo da Maceira, 5.-Mosqueiros, 6.-Parada, 7.-Piñeiro, 8.- San Mauro, 9.-Villaverde, 10.- Porriña.

Curro ( 6,8 km2), son as súas principais entidades poboacionais: 1.-Astrar, 2.-Bretoña, 3.-Couso, 4.-Fonte de Curro, 5.-Outeda.

O que no reino dos números dise así: 6 Parroquias e 53 Lugares ou Aldeas.

C.-Andando sobre a “carne do paraíso” (barro) de Sur a Norte. 

1.-Curro.

Baixando a inclinada costa de Curro, o trafego mañaceiro despregase arredor. O sol todo o preside. O traballo e a vitalidade todo o desbordan:Nenos para o colexio, homes ó gañapan, carro do país, mulleres, moitas mulleres con baldiñas de branca leite escumosa. A penas nace o novo día e xa está todo Curro esperto e activo, ó pé do Castrove saurio Xupeterino ( Castrum Iove) , facendo bo o vello dito popular:

“ Os de Curro montan no burro

e cando montan, montan seguro”.

Será por eso que tendo como eixes a estrada que vai de Boa Vila ( Pontevedra ) a Vilagarcía, a Vía Rápida do Salnés, que alí nace e a propia Autopista do Atlántico (A-9), á que se pode acceder en terreos desta Parroquia, florecen continuamente novos negocios, feito que cobrará impulso se finalmente se sitúa na zoa de Curro, o agardado polígono industrial municipal.

2.-A Portela.

O meu andar vese agora ledo pola miña Parroquia, entre os meus, que coñezo e me coñecen, que me saúdan e que os saúdo tan familiarmente.

Os meus pasos xa me achegan a San Mauro. Diviso nun ángulo da praza íntima e recolecta, a capela do venerado Santo. Alí tamén está a fonte milagreira. Entrementres a mañá medra coma un pan de manteiga e se axiganta, van quedando a un lado: A Estación do Ferrocarril, actualmente moi deixada da man dos necesarios coidados para ser un lugar visitable, ó outro a Cancela co seu San Xoán profano das festivas fogueiras saudando a chegada do verán, a Igrexa Parroquial de San Mamed onde descansan os nosos mortos e felizmente vivas esas traballadoras xentes do lugar, tan abertas e espontáneas, amantes da boa “carallada”.Aínda na Portela, piso as históricas pedras do Camiño Romano, rota Xacobea Portuguesa, que serpenteando entre as fincas de labor: a Cerdeiriña a un lado , ó outro a Maruxa, métese no corazón de Balbón, penetrando en Agudelo.

3.-Agudelo.

Abaixo:Debuxo de R.S. Lago para a portada do ensaio:"Eidos do meu contento"

Aí vos presento a Igrexa de San Martín ( San Martiño ), alfaia románica, pequena coma de xoguete e tan por descubrir, que case me dá medo referila.(Existe sobre esta Igrexa un traballo meritorio e moi completo publicado polo escritor e historiador Adolfo Caamaño no nº2 e derradeiro ata o presente-Maio de 1.990- da Revista Barosa).

      Ilustración nº 3.-Igrexa Románica do Século XII de San Martiño de Agudelo.

Subide, subide comigo ata o alto dos Casás, aquí nas abas do monte Güimil, quérovos amosar un vello escombreiro de ánforas, aínda pouco estudiadas, do que a paciencia e a sabedoría de D. Casimiro Mesejo, profesor do colexio “ Amor Ruibal” de Barro, soubo extraer e encaixar anacos, coma nun quebracabezas, ata chegar a reconstruír unha desas cerámicas, o que sen dúbida demostra a presencia romana nas nosas terras.

No cumio do Monte Güimil, xa catalogado coma Castro Celta por Patrimonio e o Museo de Pontevedra, facendo obras para darlle semellanza de

Parque merendeiro, debido a que é unha magnífica atalaia natural , un gran balcón que deixa ver a fermosura do Municipio debaixo dun rio de estrelas relucentes, coma unha praia cósmica nas noites nidias, ou tamén permitindo ver o mar de Arousa polo vento Oeste, parece ser que toparon unha Gran Citania, ou asentamento Castrexo Celta, entre outros achados arqueolóxicos de interese: esparexidos e actualmente en poder de particulares. Sen embargo continuouse coas obras coma se tal cousa, e rematouse por cristianizar o poboado coa construcción dunha capela consagrada a San Cibrán, un Santo nas fronteiras do paganismo; obra que levaron a cabo entre outros os alumnos da Escola Taller municipal Santiago Apóstolo.Estes descoidos a xente Universitaria do Municipio, amante da Historia, polo que sei téñenlle suposto contrariedade e desgusto.

Non descoñezo sen embargo a precariedade presupostaría para enfrontar con éxito esta labor de descuberta arqueolóxica, non obstante e por si acaso as Autoridades Eclesiástica xa puxeron a súa bandeiriña alí no cumio máis fermoso do Municipio de Barro…..E dado que teño entendido que o San Cibrán é bruxo e de poderes raros, maniféstolle o meu desexo de boa onda ou “bo fairo” entre nós, por si acaso, dado que en absoluta a Igrexa é cabalo de batalla meu, esto polo sincretismo filosófico que profeso, debedor ecléctico incluso do Cristianismo, e sobre todo porque que máis quixeran, fregándose as mans diante doutro Curros Enriquez supostamente anti-clerical, que despois escribiu algo tan impresionante coma : “ A Virxe do cristal”.

4.-Valiñas.apoderándose

Co sol estalando na vertical do ceo, co medio día adonándose do estómago, sigo recorrendo este Agudelo histórico e caprichoso, ata que coas gañas de xantar na boca e con ansias de regar a comida con bos viños, chego a Valiñas, a de xente hospitalarias e desprendidas.

Xa diante do mantel, na casa do amigo, chegan ben repletas as fuentes e cumpridamente colmadas as xerras de Albariño da zoa e despois sucede o improvisado faladoiro pracenteiro ós postres co meu amigo e o patriarca da casa. O viño e a sabedoría do ancián, ambos ancestrais, invaden de doce ben estar o noso espírito.Un non sei que dicir é Valiñas, contendo no baldeiro de feitos ou lugares destacables sobre os demais: Unha casa de pedra vagantía que se ve entre piñeiros, e bastante conciencia cívica.Á marxe esquerda da vía do tren, unha Parroquia romántica onde has haxa, a min seméllame eso…..e acábaseme de ocorrer que como queira que Valiñas significa: valados de cerre mellormente de pedra, tal vez sexa no fondo un segredo castelo de ilusións tecidas nas longas noites de inverno, que a mañá xeada se encarga de converter en vidros febles…..

5.-Barro.

Superada a costa do Carballal, aproxímome a Porráns. Alá abaixo e a man esquerda, segundo se camiña cara a Santiago está a casa de Ángel Amor Ruibal, o mesmo que ante a insistencia das Autoridades Eclesiásticas para que aceptara a Mitra Bispal, dixo:” Coas mans enguantadas non se pode escribir”.Torzo á man destra pola estrada de Moraña-Cuntis, desvíome polo ramal que hai á esquerda, que me levará ata San Verísimo ( San Breixo ).

Antes, chegando ó campo de fútbol municipal: “ Chan dos Santos”, penso que este ano o noso equipo, o “Peñaflor”, pode facer un bo papel e así de pronto, véñenme á mente uns versos do himno, que inédito anda entre os meus papeis:

“ No teu nome flor de victoria

No campo hai Santos protectores

que, acercándonos á gloria

son talismán de bravos xogadores”.

Por fin, chegamos a San Breixo, aquí está o seu Santuario dezaoitesco, que custodia o Santo, enclavado en marabillosa paraxe, preto do famoso Castro Celta, o recinto festivo e romeiro, a poética e avesada costiña dos toldos. Ofrécese todo ós meus ollos coma nun calidoscopio multicolor e evoco a romaría, que cada ano se repite neste recinto, onde a ledicia das nosas xentes, o primeiro viño do ano, o polbo feiral e a devoción ó Santo logran que todos nos sintamos irmáns.Deixo este lugar de “festa rachada”, non sen antes dar o nó “na xesta” cunha soia man, a esquerda, consonte esixe a tradición ós romeiros, que desexen volver ó ano seguinte.

Descendo cara a Maquieira a orelas das fervenzas de Barosa Muiñeira, onde o Rego ( rio ) do mesmo nome ( sinalar certa confusión existente , pois falan do rego de Barosa, do rio Ameixeiras, do rio Agra, e na súa veciñanza ó referirse ás fervenzas hai que mesmo di Ría de Barosa), estala e ferve escumas, rebentándose contra as pedras caprichosamente erosionadas e pulidas polas augas.É impresionante o pronunciado declive desta ruxidoira ou fervenza. O río salta encabritado entre os vellos muíños de pedra e a exuberante vexetación.

Toda a paraxe adquire un aire misterioso e irreal, ó ser transitado e atravesado polas lanzas de luz solar. Aquí topan constante inspiración os nosos celebrados pintores: Manolo Ruibal e Manolo Busto, os nosos Poetas: Adolfo Caamaño e R.S. Lago, o fotógrafo artístico José M. Mosquera e o escultor Francisco Remiseiro. Agora coa declaración de Parque Natural, previas as obras de acondicionamento e restauración levadas a cabo, calquera visitante pode acougarse no medio de tanta paz. Regreso cara a Porráns ( onde neste ano 2.000 tocou parte do terciero premio da lotería de Nadal no número 11.092), subindo pola N-550 Tui-Santiago de Compostela, e encamíñome cara a derradeira Parroquia.

6.-Perdecanai.

Xa estamos no remate deste largo paseo no San Antoniño, onde está a capela privada do mesmo nome e todo o que en Barro signifique “cousa oficial”. Aquí está a casa Consistorial, actualmente en magnífica e profunda reforma, o Colexio Municipal: “ Amor Ruibal”, a Biblioteca , o edificio do que será o novo centro médico, a actual casa consulta do noso abnegado e admirado médico Don José María González García, a Praza de Abastos, os prometedores e sólidos cementos do que será un espléndido polideportivo etc.

Aquí termina o noso periplo polo Municipio de Barro. Son consciente que me quedaron bastantes cousas na recámara do cerebro. Ocasión haberá de retomalas e facer algo digno deste Barro, metáfora da carne, materia orixinaria no paraíso agora localizado entre o Umia e o Lérez, en vez de entre o Eufrates e o Tigris Bíblicos; Barro de facer seres humanos entre as mans todopoderosas dun Deus imposible, no principio dos tempos, recen separada a luz das tebras xurafaces.

Terminado o meu mester por hoxe, invítovos a tomarnos unha copa na de “ Sra. Saladina”, para poder manter amena charla co meu bo amigo Carlos Maquieira, que este é o seu casino , cando non esta en Madrid ( na actualidade reside en Vigo lonxe dos seus eidos naturais: ¿ non sei como lle irá ? na cidade Portuaria, que outrora acolleu a Laxeiro, a Cunqueiro e a Celso Emilio Ferreiro ), pois el salvas as diferencias, é home de profundísimas raíces grecolatinas, Poeta, Escritor, Sabio algo bohemio, ou senón co noso Alcalde, José Antonio Landín Eirín, excelente cirurxián no Hospital Provincial de Boa Vila, veterano político, pois á fin e á postre, eles en boa medida son os cerebros impulsores deste ser nós en letra impresa.(Ver nota nº 1 Páxina 145).

                   

                    D.-Anexo nº 1:Informe 2.000

1.-Pinceladas sobre a Historia Política e Administrativa de Barro.

1.-Durante o Antigo Réxime, segundo o Censo de Floridablanca:Barro pertencía á Xurisdicción de Peñaflor, que estaba baixo o Señorío do Conde do Graxal,formando parte da antiga Provincia de Santiago.

2.-Nos primeiros Axuntamentos constitucionais---Barro formaba parte do Axuntamento de Trasumia---Partido Xudicial de Caldas de Reis.

3.-O Axuntamento de Trasumia , con Fernando VII (1º de Outubro de 1.823) desfaise e volvese a organización do Antigo Réxime ( Xurisdicción de Peñaflor ). 12 anos despois por R.D. 23 de 1.835---ordease a formación de novos Axuntamentos--- tras debates e sucesivas propostas en que a parroquia de Romai pasa definitivamente a integrar parte do territorio de Portas, e Valiñas permanece formando parte de Barro, pese ó interese dos veciños desta parroquia, por pasar a formar parte con: Lantaño, Portas, Briallos e Romai dun Axuntamento propio, chamado Trasumia, recollendo unha vella nomenclatura.Valiñas integrase en Barro, como máis próxima e ademais por necesidades de redondeo xeográfico. No Boletín Oficial da Provincia de Pontevedra (BOPPO), nº 97 de data 3-12-1.836 ( dentro da Nova Planta Municipal ) figura Barro, formando parte do Partido Xudicial de Caldas de Reis novamente, correspondéndolle por lei os órganos rectores seguintes: Dous Alcaldes, Seis Rexedores e un Procurador Síndico.

4.-No ano 1.864 ( 4 de Marzo )---Existiu un acordo da Deputación Provincial de Pontevedra, que de terse levado a efecto houbese asimilado Barro na súa integridade territorial, ó igual que Portas e unha parte de Moraña, ó Axuntamento de Caldas de Reis---segundo un plan de reducción dos Axuntamentos provinciais.

5.-Cambio da Capitalidade Municipal:---Recórdese que documentalmente sábese que no ano 1.844 había cárcere en Porráns ou Curuto, e que no 1.860 consta tamén documentalmente o mencionado lugar, como primeira Capital Municipal.Será no ano 1.900 cando O San Antoniño, na parroquia de Perdecanai, pase a ser a nova Capital Municipal.

2.-Outros datos obxectivos sobre Barro.

1.-Os 38,5 Km2 de superficie de Barro, fan que estea por debaixo da media da superficie dos Municipios de Galicia, que é de 93,97 Km2 e tamén da media da propia Provincia de Pontevedra, que é de 71,57 km2.

2.-A poboación de Barro dende o ano 1.900 ó ano 1.986 aumentou nun 10,5% en 86 anos.

3.-A densidade poboacional de Barro é de 97,7 habitantes por Km2, superior á densidade media dos Concellos Galegos que é de 95,16, pero inferior á media da súa Provincia, Pontevedra que é de 197,5 habitantes por Km2.

4.-Barro é un dos 9 Concellos de Galicia que teñen toda a poboación en Diseminado.

5.-Barro pertenceu ó longo da súa Historia a distintas Provincias:a) A Santiago de Compostela, unha das antigas 7 Provincias Galegas, durante o Antigo Réxime.b) Integrouse na Provincia única de Galicia durante a Constitución do ano 1.812.c) Pertenceu a Provincia de Vigo dende o 27 de Xaneiro do ano 1.822 ó facerse 4 Provincias en Galicia e  por último d) Pasou a formar parte da actual Provincia de Pontevedra dende a Nova división Provincial do ano 1.833.

6.-O Alcalde de Barro ten tratamento de Señoría. Polo momento ningún outro título ou tratamento foi outorgado a este Concello. Non existe en Barro, nin Vila, nin Cidade; a súa Capital Municipal ( O San Antoniño ), está calificada de Lugar.

7.-Nas últimas eleccións locais do ano 1.999, os votantes censados do Municipio elixiron consonte corresponde por lei 11 Edís. 7 do Partido Popular (P.P.) e 4 do Bloque Nacionalista Galego ( B.N.G.). O actual Alcalde-Presidente da corporación Municipal que pertence ó grupo maioritario, é Don José Antonio Landín Eirín, médico cirurxián do Hospital Provincial de Pontevedra, cunha dilata e experimentada traxectoria política ó frente do Municipio ( 4º mandato ). Debe recoñecérselle que a súa xestión coincide coa modernización do Concello en distintos aspectos: Viais, Infraestructurais, Servicios e Xestión. As relacións , actualmente, segundo se observa nos plenos, entre o partido de goberno e a oposición son difíciles e de escaso entendemento.A asistencia de público ós plenos é escasa.En Barro dende a transición democrática, despois de 40 anos de dictadura militar, trala sanción, promulgación, publicación e entrada en vigor da Constitución de 1.978, sempre existiron gobernos de centro e de dereitas, nunca partidos políticos de esquerdas ou nacionalistas estiveron ó frente da corporación.Este feito, pese a que as maiorías acadadas polo Partido Popular son amplas, fai que algunhas voces disintan e se vexan pintadas ( certamente feitas en lugares inadecuados e de forma pouco ortodoxa), dado que a protesta en democracia debe levarse a cabo mediante:Manifestacións, concentracións, pancartas e carteis, dándolle lexítimo contido ós dereitos constitucionais que a Norma de normas, a Constitución de 1.978, contempla e prevé no seu articulado legal.

8.-1 Secretario, 1 administrativo, 1 Auxiliar Administrativo e un Subalterno son os encargados da xestión burocrática municipal. Existe ademais, un Aparellador Municipal, unha Asistente Social e 1 Secretario do Xulgado de Paz, sendo Xuíz Titular (3º mandato ), o candidato proposto e votado polo Partido Popular.

9.- Dous operarios de servicios varios ( funcionarios), xunto con outros contratados prestan o necesario servicio de recollida selectiva de lixo e fan ademais a limpeza das marxes das vías públicas de competencia Municipal, coa maquinaria axeitada debidamente tractorizada.

10.-Nos veráns existe unha Brigada contra incendios, que en caso de non existir o lamentable fogo forestal, realiza necesarias labores de limpeza e coidado das zoas verdes do Municipio.

11.-Existe tamén unha Brigada de obras, que restaura Muíños, fai fontes e outros servicios de interese para a comunidade.

12.-Existe en Barro un Dispensario ou Centro médico, no que prestan servicio 3 Doutores , dous A.T.S. e unha administrativa.

13.-Recentemente creouse no local da Biblioteca Pública de Barro unha O.M.I.X. ( oficina de información xuvenil ).

14.- Existe en Barro un Colexio de E.X.B. ( Colexio Público Amor Ruibal), un Instituto de E.S.O., unha Escola Taller ( Escola Taller Santiago Apóstolo) e distintas garderías a nivel parroquial situadas nas antigas escolas unitarias.

15.-Conta tamén o Municipio de Barro cunha Banda de Música e un grupo Folclórico. Un equipo de fútbol de 3ª Categoría Rexional. Unha Asociación de Mulleres Rurais, que organiza exposicións, cursiños e actividades ximnásticas.

16.-Proximamente entrará en funcionamento un fogar para a terceira idade e o pavillón dos deportes tópase en avanzada fase de restauración.

17.-Na capital municipal : “ O San Antoniño”, existen varios negocios privados, alí encóntranse ademais da Praza de Abastos de propiedade pública, a farmacia, dúas entidades bancarias, unha librería con prensa e outros artículos, un bazar agrario, dúas perruquerías, unha panadería-pastelería, unha cafetería, unha moblería-floristería, tres paradas de taxis, paradas de autobuses, un taller de automóbiles, unha tenda de ultramarinos, unha oficina de seguros, o dispensario ou centro médico xa mencionado, dous edificios de propiedade horizontal, casas particulares, a praza do viño coa bordaleza-barrica de pedra no medio en plan monumento,as dependencias Municipais, o pavillón dos deportes, o futuro fogar da terceira idade, a biblioteca pública e o colexio de E.X.B. “ Amor Ruibal”.

18.-Restaurantes, hoteis, gasolineira, bares, supermercados, naves industriais, granxas avícolas e porcinas, invernadoiros, ferretería-bazar, zapaterías, mercerías, carpinterías, empresas de construcción, empresas de transporte etc. etc. amosan a actual vitalidade do Municipio empeñado en enfrontarse cos atrancos e obstáculos propios dun pequeno pobo de estrada.

19.- Son ademais zoas de certa industria a C-531 estrada de Pontevedra a Vilagarcía ó seu paso por Curro, Porráns en Barro e a Estación da Portela. Na zoa de Curro pronto contará o Municipio de Barro co tan necesario polígono industrial.

20.- Reseñable aquí parécema a min, dada a miña voracidade “borrica” deste momento, o feito ocorrido a principios dos anos noventa, no que e de que, empresas privadas publicitarónse por medio dos escudo heráldico de Barro e do seu mapa. Conservo un escudo de Barro publicidade dun taller xa pechado de automóbiles e un mapa municipal patrocinado por distintas firmas. Teño ademais certeza visual de certo adhesivo que algunhas persoas pegaban no parabrisas dos seus vehículos, que declaraba amor por Barro, mediante un pequeno corazón vermello e o nome do Municipio en maiúsculas ó lado, semellante o que da maneira, outros adhesivos doutros parabrisas, expresaban por Pontevedra, Sansenxo ou Santiago de Compostela. Esto pode levarme tranquilamente a cavilar en que ocupamos un pico da era mediática e publicista e de paso na popularización extrema incluso, do invento de Gütemberg e as súas ramificacións virgueras actuais, pero que tampouco provocan gran lesión.

3.-Economía.Monumentos.Festas e Mercados.

a.-Economía.

A economía de Barro, está condicionada pola proximidade de Boa Vila (Pontevedra),Caldas de Reis e Vilagarcía.Os pobos da ribeira atlántica con porto de mar e Vigo, teñen algunha incidencia tamén, pero inferior á de Boa Vila.

Aínda que analistas alleos, na maioría dos casos superficiais escribidores a folla chea, chegan a falar da dificultade de establecer onde se produce a transición entre o urbano e o rural, (dada a pouca distancia , con toda a nosa poboación en diseminado que nos separa da capital da provincia),apreciación que soar soa de perillas decimonónicas , a realidade é que a dualidade rural-urbano é manifesta.

Integrarse e acadar posición sólida en Boa Vila, noutro tempo cidade amurallada, para os Barrenses de a pé e un fito meritorio, pouco menos que inalcanzable, como non sexa por medios heterodoxos obra dunha man prodixiosa, caso de que este sexa o obxectivo último e non soio a soberana tentación dos “rure redire” acañados.Inveteradamente a Pontevedra vaise comprar ( gastar cartos ), traballar as mulleres de empregadas do fogar explotadas e os homes na construcción a obra feita.Tamén se vai parir no Hospital, facer unha operación, vaise morrer con posterior exposición pública nos tanatorios de Boa Vila, ver a mona na alameda e autocompracer o provincianismo miñaxoia dos Pontevedreses máis endóxenos, co noso ruralismo entre envexable, no desexo de posuír entre nós unha segunda vivenda restaurada de pedra e ó tempo sospeitoso de ser por debaixo da súa civilización, que non viu máis alá da Praza da Ferrería ( ata fai pouco Praza do Xeneralísimo) ou do paseo de Montero Ríos por diante do Pazo da Deputación Provincial, a rúa da Oliva e os Soportais, que certamente non teñen culpa destas tensións campo-cidade de difícil solución.Claro que noutros tempos íase co carro de bois a vender leña na praza deste nome ( da que eu agora teño postais ), froita e productos da horta.

Nada vai mellorar esta situación a corto prazo,como non sexa creando postos de traballo en chan municipal que eviten custosos desprazamentos en tempo e diñeiro, entre outras molestias, que ademais impiden un maior florecemento e unha maior conciencia de pobo , que se defende e loita polos seus intereses lexítimos de maneira legal e sen asoballar a naides.Non obstante esta realidade en absoluto vai alcanzar algunha solución co enfrontamento e si coa colaboración xusta e honrada. Formamos parte dun mesmo barco e esquecelo soio se lle permite a mentes pouco formadas, de ningún peso específico na realidade.

Nun censo de 1.981, xa certamente antigo, recollido por Fariña Jamardo dentro da súa extensa obra sobre os Concellos de Galicia, que traio aquí a título indicativo , a poboación ocupada de Barro, estructurábase da seguinte maneira: 1.-Agricultura 43,3%, 2.- Industria 17,3%, 3.- Construcción 19,8 % , 4.- Servicios 19,6%, datos posteriores estimaban que un 26,88 %   da poboación de Barro ocupábase no sector da construcción.

Somos diante destas cifras, servos escravos, incultos, sen calidade de vida equiparable, agricultores de subsistencia, seres libres de estar na eira vixiando que os merlos e as pegas non coman as cereixas, protagonistas do asombroso milagre da subsistencia, cidadáns libres se non nos pillan e ben sinto eu tan doloroso diagnóstico e bárbaro análise , que espero que sexa froito unicamente do meu excesivo amor polos Eidos do meu Contento, esta miña ben querida xente, no interior revolto do meu delirante maxín de escribidor airado.

b.-Monumentos.

1.- O Patrimonio Histórico-Artístico declarado (DOGA Nº 135, do 16 de Xullo de 1.991) consiste en: Dous Pazos privados, 12 Edificios Relixiosos entre Igrexas e Capelas, Dous Castros Celtas ( O Castro de Barro e Castro Bandufe de Perdecanai).Do primeiro hai machadas líticas expostas nas vitrinas do Museo de Pontevedra e o segundo, según A.Caamaño:”Pusee un corta calzada de pedra que podería estar destinada ó servicio interior do Castro, dado que estes pobos non acostumaban a realizar vías de comunicación entre puntos moi distantes polo estilo das calzadas romanas”. Existen dúas citanias máis unha probablemente en Valiñas, lugar do Castro e outra en Agudelo, Chan do monte Güimil, bastante importante esta última.

2.-Existen en Barro Petos de ánimas e Cruceiros; respecto a súa   cantidade e localización, digo que non estou en condicións de documentar este estremo na actualidade e  deixo aberta a porta desta tarefa a persoas de valer capaces de interesarse polo noso entorno máis próximo e facer a luz que mellor nos permita disfrutar do espacio case máxico que compartimos, ás veces insustancialmente metidos en leas inconducentes e poñendo as linguas de trapo e vertedoiro ó servicio da peor ponzoña chea de lixo insán.

3.- Existen restos da segunda Vía militar romana, “per loca marítima”, rexistrada no itinerario Antonino, coincidente en ocasións co antigo Camiño Real e coa actual rota Xacobea Portuguesa.

4.-Refire Gerardo Álvarez Limeses (Xeografía de Galicia) a existencia dunha Igrexa destruída na Parroquia da Portela, dedicada a San Gregorio, mandada construír por Pedro Madruga de Soutomaior. A base dun cruceiro probablemente procedente deste conxunto histórico desaparecido, téñoa visto eu no río que baixa do Monte Bazar da Portela ( Penizas) e que de paso move muíños na Costa ( Briadoiro) e no lugar chamado Muíño Vello, preto do primeiro ponte da estrada local que conecta a N-550 coa C-531 , atravesando a Portela e Curro, cando ía manter o gando á veiga da Maruxa, alí entre as silvas, despois desapareceu para ennobrecer non sei que chalé ou casa principal de señores compradores de enciclopedias de adorno.

5.-En Agudelo , existe a Igrexa Románica de San Martiño do Século XII, con moi interesantes motivos decorativos no tímpano e nos capiteis , presumiblemente obra do mesmo Mestre Mateo, forxador do sen par Pórtico da Gloria da Catedral da Xerusalén Occidental ( Santiago de Compostela, de paso Capital de Galicia, un auténtico mar de pedra e chuvia monótona…).

6.-A Igrexa de Santa María de Curro é do século XVI con reminiscencias do estilo gótico, estilo oxival tardío e existe tamén en Curro, un interesante cruceiro de pedra ( Unha fotografía ilustrativa do mesmo aparece na páx. 113 da Enciclopedia Galega), dentro do articulo sobre Barro.

c.-Festas e Mercados.

Cada parroquia en por si, ten as súas festas patronais ( veráns galegos das 5.000 verbenas).

Algunhas festas con data precisa son: San Martiño de Agudelo o 11 de Novembro de cada ano, San Cibrán de Agudelo-Chan dos Casás ( Monte Güimil) o 3º domingo de Xullo, Festa do Viño de Barro ( na actualidade algo así coma as festas maiores do municipio ) dende o venres inmediatamente anterior ó 3º domingo de Xuño, San Breixo de Barro ( San Verísimo ) 1º domingo de Outubro.

Existe en Barro un pequeno mercado de periodicidade semanal, cada domingo, diante da casa do Concello, recuperado pola que foi seguramente a primeira alcaldesa de Barro,Doña Teresa Roig Olona.

4.-O Escudo e a Casa do Concello.

a.-O Escudo.

Di de forma literal Fariña Jamardo nas páxinas da súa voluminosa obra que dedica ó Concello de Barro, referíndose ó Escudo: “ O Concello de Barro, que nos saibamos, non ten recoñecido oficialmente, o seu escudo heráldico, sen embargo o mesmo figura xa na casa do Concello, e está coma tódolos da provincia, en bronce, na escaleira principal da Deputación de Pontevedra”.

Cónstame que no seu deseño interveu o Mestre Don Ángel de Curro, non obstante e dada a falta de recoñecemento oficial, atrévome a suxerir ,en clave de xogo ocioso, un novo Escudo que amoso na Ilustración nº6 (Páx 34).Nesta proposta A Fermosa Dama do Castro,da Lenda que referirei no seu momento, báñase espida á luz da lúa chea, nunha noite luminosa das que ofrece a Vía Láctea “in pectore”, indicando na bóveda o camiño da Xerusalén Xacobea (Santiago de Compostela).

     
       Ilustración nº5.-Actual Escudo de Barro.

O escudo actual, seméllame a min de gran garbo, moito luxo e bo vestir , o que en absoluto me incomoda e vale, a sabendas de que outros problemas asolan as mentes dos nosos gobernantes.
Abaixo debuxo de Ceso Varela:"R.S. Lago Poeta"

En punto ás miñas preferencias entre todos os escudos da provincia de Pontevedra, é seguramente o do Concello veciño de Moraña, un Menhir fitado, humildoso e megalítico, o que merece o meu particular voto de calidade.

                                                        Ilustración nº6.-Novo Escudo de Barro.

b.-A Casa do Concello.

Voume permitir licencia para transcribir tamén de forma literal a descrición arquitectónica , que da mesma fai Fariña Jamardo na súa obra xa aludida, supoño que estas entradas a saco na súa espléndida labor se poderán considerar pagadas coas miñas cumpridas referencias, non obstante estou aberto a compartir con el, un por estimar porcentaxe dos meus dereitos de autor sobre este libro, despois da primeira edición que, de acordo coas Bases, pertenece enteira ó Municipio de Barro.

“ A casa consistorial de Barro é un edificio de dúas plantas, con cuberta inclinada de tella curva, e o seu acceso realizase a través dunha porta, situada practicamente a nivel de rasante do terreo, polo que hai que subir tres chanzos.A fachada principal organizase arredor do eixe central,posto que a fachada é simétrica. O dito eixe está formado por tres pezas.

A porta de entrada, con tragaluz de arco de medio punto, e dovelas claramente marcadas. Acima encontrase unha ventá con dintel e antepeitos remarcados, e mais arriba, xa na cornisa, que se describirá adiante, un luneto circular, acima do cal vai o escudo do concello.

Lateralmente encontramos no piso dous balcóns con balaustres, rectos pedestais con bolas nos seus estremos, cada un dos cales abarca seis arcos. Na planta baixa debaixo de ámbolos dous balcóns atopanse dúas ventás xemelas agrupadas por antepeitos. Todo elo forma o núcleo fundamental de fachada que coroa mediante unha cornisa, oito pedestais de bola, de altura crecente hacia o centro, formando unha especie de frontón; tanto a man esquerda como a dereita encontranse duas ventás nos corpos laterais”.

Eu diría que se trata dunha sinxela, pero harmoniosa construcción en pedra de granito branco con pintas negras, pulida, de presencia neoclásica, con filigranado frontón sen releves na parte superior da cuberta, festonado con oito bolas de granito esféricas sobre breves columnas, dous balcóns, dende os que miran en cada un deles tres follas de contraventás altas vidradas. Existe no eixe unha única ventá central. A porta de acceso despois de tres breves pasos de escaleira, a cada lado desta porta tres ventás, contando a ventá que da luz no local lateral , o da dereita mirando de frente, na actualidade ocupado polas dependencias do Xulgado de Paz, situándose no digamos local anexo da esquerda, o despacho do Alcalde e máis parte das oficinas de xestión Municipal; hai bastantes anos situábase alí a escola aínda unitaria de Don Gerino.O soto utilizase coma arquivo e eventual local de catas na Festa anual do Viño. Na parte traseira do edificio que da a estrada N-550, ondean as diversas bandeiras, amosando un soio balcón con balaustrada e varias ventás.

Descoñezo o nome do arquitecto e a data de feitura da obra.

Supoño sen raíces sólidas, a xulgar pola bufarda de arco de medio punto existente sobor da porta de aceso , que o edificio Consistorial , é en boa parte inspirador de tan vestidor e clásico escudo Municipal, que para nada ou case nada testemuña indicativos diferenciais destes eidos, e así a tal divisa pérdese na escura noite da heráldica indiferenciable.De aí a miña proposta de novo Escudo, xa calificada, coa Fermosa Dama do Castro tocada con coroa de ouro e a loura melena longa solta, bañándose espida nas augas da Ría de Barosa, escoltada por dunhas ringleiras de muíños laranxa, unha noite refulxente de verán.Enténdase en todo caso esta ociosidade lúdica coma unha fronteira de liberdade constructiva que entende que os homes cabais, deben estar sempre por diante das ideas e dos símbolos por intocables que semellen.

5.- Sobre todo a “batallona” cuestión Salnés que dicía Gerardo Álvarez Limeses.

Barro pese a aparecer obrado dende sempre polas telúricas leis naturais xeograficamente no Alto Salnés Val , antes dos derradeiros montes prelitorais,  sen embargo na moderna división Comarcal Galega, que en Cambados ten o centro Comarcal do Salnés, non forma parte desta Comarca, figurando como parte da Comarca de Pontevedra.Complexidade burocrática, que aumenta cando a Cámara de Comercio que lle corresponde a Barro e a de Vilagarcía de Arousa.

Aconsellan estas circunstancias , que á maioría lle poden parecer bizantinas e sen sustancia, próximas ó sexo dos anxos e arcanxos se os hai, tratar de revisar a xeografía que ata agora pensabamos inmutable , sometida unicamente ós efectos da erosión e outras catástrofes naturais; para tratar de entender e facer boa esta realidade das cousas, pois sabedores ten a administración pública e coa boa fe por bandeira , por mal que o fagan algúns erros son impensables.

Deixaremos a un lado o tema por demais burocrático da pertenza á Cámara de Comercio de Vilagarcía de Arousa e centrarémonos en si Barro é ou non é Alto Salnés Val.Persoalmente o meu interese nace de que moitas das miñas obras ( novelas, poemas, artigos, relatos, ensaios), fan alusión a este emprazamento de Barro ( Txabre na miña nomenclatura), chamándolle eu ó Alto Salnés Val ( Alto Cristal Val, na lexítima procura dun territorio persoal plenamente literario).

Admitindo que en algúns traballos que lin sobre o Municipio, fálase dun pequeno val ( sen nome ), ou o que é o mesmo dunha depresión meridiana de norte a sur, e tendo en conta que antes do litoral atlántico ( visible a simple vista nos días bos dende Barro), existen algúns montes coma Lobeira, entre outras elevacións do terreo na zoa do Mosteiro, Meis e Ribadumia, probablemente haxa que descabalgarse do termo Alto Salnés Val e admitir que nos achamos nun Val Sen Nome, onde a estrela é o río Chaín, que carga coas augas do Val.

Río este, O Chaín, que a punto de abandonar as terras de Barro toma por fin nome recoñecible e único, sucede esto xa na proximidade da parroquia de Briallos do veciño axuntamento de Portas, unha vez engordado tamén coas traballadoras augas do río Agra.

A historia do Agra tamén ten o seu aquel, porque en ocasións é Rego de Barosa, noutras é Ameixeiras ou tamén é Ría da Barosa ( que agora designa ó Parque Natural do mesmo nome).Sucede que ó pasar por debaixo da estrada nacional 550, na sinal informativa do M.O.P.U. finalmente faise, dise e escribese Agra, en letras de respecto. Máis alá do plurinominalismo cartográfico que aquí advertimos, con ansia de escorrentar o fantasmal confusionismo, en absoluto intentatamos impedir a varia expresión popular , pero si alertar e facer luz sobre o equivoco que provoca que un mesmo curso de auga teña tantos chamadoiros, sendo moitas veces o seu nome maior o que menos soa nos beizos da xente.

Volvendo á cuestión apelidada antes de “batallona”, por si somos Alto Salnés Val, aínda que xa digo non formemos parte desta comarca, consonte a última división comarcal levada a efecto na nosa terra; téñase a seguridade de que para as miñas obras xa escritas si somos Alto Cristal Val ( Alto Salnés Val) e para as que veñan vindo imaxínome que tamén.

Aínda que sexamos o Val Sen Nome ou simplemente O Val de Barro ( Txabre ), que tampouco me soan a min tan antileterarias estas definicións,despois de tanta indagación incruenta expresarei aquí as distintas opinións dos estudiosos e despois manifestarei o meu gusto persoal movido como debe ser unicamente por apetencias fantasiosas que en min teñen magnifico porto de arribo.Caudalosa tinta acendida correu, sobre este tema, no pasado, agromante de plumas sabidas coma as de  Hipólito de Sá Bravo, Gerardo Álvarez Limeses, García de la Riega, Cuevillas etc. pondo , eso si eles, en práctica o para min nobre arte de encher enciclopedias a base de imaxinación , que por certo tanto mal lle parecía a Manuel Murguía.

Pois ben, despois de alimentar o espírito coas súas plurais disquisicións, resumindo pose dicir que a verba Salnés:1).-Manuel Murguía , celtista el, ó estudiar os orixes de Caldas de Reis e dos Cilenos que a habitaron orixinalmente, asegura que é unha corrupción do nome do pobo sinalado, derivando en Silenos, o que inmediatamente da lugar ó vocábulo Salnés, que significaba:”acuáticos, comedores de anguías”.2).-García de la Riega, helenista confeso, cree sen embargo que Salnés, procede do Grego Selenos: “Adoradores da lúa”.3).- Hipólito de Sá Bravo, ocupándose deste tema no seu libro titulado:” As rotas do románico na provincia de Pontevedra”, entrega ó meu entender a acepción máis convincente , dicindo que procede a denominación obxecto de análise e documentando suficientemente o asunto, noutro orgásmico floreteo de eruditos, das antigas Salinas que había na Vila de Noalla, na Lanzada e na Illa de Arousa, segundo cita expresa e comprensiva destes extremos feita polo pai Sarmiento no seu “ Viaxe a Galicia” do ano 1.745, entre outras fontes dignas de creto. Pese a todo teño que confesar, que en min manda  e é do meu gusto eso de ser Selenos helénicos, adoradores do satélite “morto”, non obstante primordial para a vida no terceiro planeta, que por experiencia podo dicir que é nestas máxicas terras certamente un luxoso espectáculo nas noites de plenilunio, aínda sen utilizar instrumental (Telescopio do Corte Inglés ).(Ver Nota nº 1-Páx 139).

II.-BARRO…..UN ACORDEÓN DE POSTAIS.

Tirando pola nacional 550 camiño da cidade do Apóstolo, a 12 kilómetros da Boa Vila de Pontevedra – uns 10 minutos en coche – o viaxeiro tópase coa agradable e acolledor Municipio de Barro. Terra, fermosa e fértil, topograficamente obrada en plena víscera do renomeado Salnés Val, parte alta. Este breve Concello “dúas veces bo”, gardado e protexido polas elevacións dos montes Acibal e Castrove; cal recen nacido en exuberante berce vexetal, adurmiñado tece no seu soño real, paraxes e recunchos de beleza singular.

No intre de inaugurar esta ruta, e ila descubrindo para o anónimo viaxeiro: Rompemos augas ceibes e torrenciais na imprevisible ría de Barosa. A auga morna do Sol ata o pescozo, metidos os corpos nus dentro das fondas pías escavadas no granito, en relembranza das relaxantes termas romanas; na presencia molar e xiratoria dos vellos muíños, que noutros tempos bailando a auga, mordían no millo ata topar monda fariña branca.

Comezar aí , xustamente aí ó pé das sandalias do Santo San Breixo, atando nas xestas ca man esquerda, onde cada outubro ten lugar unha das romarías máis populares da provincia. Tempo de encontro cos primeiros viños novos do ano, co polbo, coa Muiñeira e cos milagres do Santo máis verdadeiro. Proseguir, proseguir, xa sen receo nos pés Xacobeo-Machadianos, o camiño por estas terras de oroxenia embrúxante, enfiando ádoas de recreo cos “lunares” máis senlleiros do seu corpo garrido; é procurarse unha aventura sinxelamente imprescindible para catadores de ceo da boca anímico exquisito.

Nestes eidos, que si facemos caso do texto bíblico: Barro coma metáfora da carne, forman parte xa, dende a xéneses, de todos nos; a xenuinidade da vistosa paisaxe interior, empápase de historia e de homes ilustres; para nunha amalgama carbonatada, crear este anaco de Paraíso Miltoniano, capaz de inspirar outro “Beatus Ille” Horaciano, a pouco que a paixón flúa coa torrencialidade do río Chaín que aórtico sistolea polo val.

É xa clásico que o visitante admire a igrexa de San Martiño de Agudelo, o retablo da igrexa de Perdecanai, se interese pola caprichosa Pedra do Home…..e que , en fin, deguste os bos viños que por aquí hai: Albariños, Caíños, brancos e tintos xoves; a festa de exaltación celébrase a fin de semana que ven. Caldos ós que o Poeta Don Carlos Maquieira , lle ten dedicado :” O Soneto en louvanza do viño de Barro”, que di así:

“Líquido d´ouro estrelecido

Que rebrincas na xaula d´o teu xarro

Ten un fío de luz estrelecido

Rebulindo no fondo do teu barro

¿ Será cicáis, o espírito apreixoado

dun paxaro cantor do Paraíso

que de tanto cantar apaixonado

o seu trino no viño deixar quixo

cicáis pudo ser iso. Pois agora

bebendo nós do ouro do teu xarro

¡ afora as penas y as tristuras fora!

Que habemos de cantar, cal trinador paxaro

Nesta festa de San Xoán por cada ano:

As ledicias do viño están en Barro”.

Todo esto, xunto coa romaría de San Breixo e a preciosa ría-fervenza de Barosa xa suxeridas, son algo así coma a postal do Barro de sempre. Unha postal sobada, farta de plumas entrañables e de agarimos decimonónicos.

En Barro, terra de Artistas ó dicir do Xurista Ángel Maquieira, os tempos son novos:A inspiración e a sensibilidade duns cantos, están  sacando á luz outros tesouros capaces de facer un acordeón de postais. Vexamos senón, a Carcabada, reserva de carballos e de osíxeno plástico, mosteiro, catedral vexetal, na que o pintor internacionalmente recoñecido Manolo Ruibal, tantas veces ten recibido o favor das musas que o fan Xenial, ó mellor, na cósmica compaña do Poeta Carlos Oroza. Carcabada, que tamén foi aula de sabe Deus qué Metafísicas de Amor Ruibal, coa súa casa natal a pouca distancia.Filósofo este tan por descubrir neste noso país, e que con tanto interese estudian os Gers Profesores Alemáns. Qué dicir do Pazo da Crega coa Capela de San Antoniño, da “Casa do Banco” onde o tamén pintor Xulio Maside ten o seu recollido estudio.

Recorran comigo o camiño Real, entre a Maruxa, a Cerdeiriña , e o Pombal, descendendo a Balada. Lugares máxicos, encantados, que si algo suxiren é a atemporalidade dun San Hero ou o credo dun “Franchesco” de Asís e Umbría.Bebamos auga pura, nas fontes dos Ceos, Ganchola e Viascón, saciando a sede tras do noso paseo, e degustando a Lenda das tres fontes dispostas en triángulo que falan das súas cousas, das cousas da chuvia, e da auga do mar do tempo que encerra o Cesto Redondo no Outeiro.

E xa para ir rematando esta viaxe, subamos ó monte Güimil, porriba dos Casas, alí onde fai ben pouco se descubriu un asentamento Castrexo ( Celta ), de importancia aínda non avaliada, para ver erguerse ó Astro Rei, e contemplar de paso, dende o miradoiro dos Druídas o mar de Arousa nos días despegados.Vivamos o romanticismo das vías e dos trens, sentados nun tallo da Renfe, debaixo do gran reloxo da Estación da Portela.En fin paseemos o noso Barro mortal, por este Barro máxico e atemporal.(Ver nota nº 2-Páx 139).

III.- MUNDO DE LOUREIRO O ESCRITOR E O SEU MERLO COLORÍN..

 Ilustración nº7:O Merlo Colorín.                 Ilustración nº8: Mundo de Loureiro.                                            

Mundo ten un merlo pico de ouro, que un día de xa fai tempo, colleu nun niño obrado no estómago vexetal dunha silveira tépeda.Hai sen embargo quen di que o niño topábase na frondosidade dun manto de noiva florido.....

O trobeiro agora canta que se escaralla, de primeiras tíñao nunha gaiola na cabana, pero ó presente polo día anda solto ó seu aire, ás veces marcha á mañá e vén á noite, farto de comer cereixas e outras froitas, no verán.

Mentres Mundo cea o Merlo que agora tamén fala, e que mesmo ten memoria e pensamento, cóntalle cousas coma esta:

Colorín:Hoxe estiven por Curro, faloume unha pega mansa, dunha cereixeira coca en Couso, e fun ata alí pero xa estaba nas follas. Aínda así entretívenme no alto das pólas adestrando o canto e vendo na fermosa Ría de Pontevedra a Illa de Tambo. Canso de estar alí voei ata Bretoña, para pacer nunha veiga de millo seleccionado recen sementada. Alí un raio dun rapaz case me dá unha pedrada cun tirapedras con gaias de buxo. Enfastiado fun á Fonte de Curro e entrei nunha cabana por unha doela que tiña rota, nesto veu unha vella embalada apoiada a un caxato de Loureiro e a pouco máis zorrégame en forma. Escapei como puiden e bebendo nunha fonte, topeime cunha rula vella coñecida, que me dixo que había unha claudieira ateigada de froito en Astrar, e alá fun para fartarme e alí coñecín.....

Mundo:Xa te vexo estóurante, a punto de rebentar, e eso é Gula tranquilamente.....¿ E mañá onde tes pensado ir ?

Colorín:Se queres que che diga a verdade, primeiro póñome a voar, e logo decido.....¿ Por que queres sabelo ?

Mundo:Por nada, por nada, xa sabes que dende que rematei de escribir os VERSOS DE BARRO , tes que sacar tempo para o estudio, a ver si tes miolos para gravalos todos ben gravados na túa cabeciña... ¿ tal é o trato non?

Colorín:¿E se che digo que xa está todo aquí dentro.....?respóndelle o paxaro tocándose a cabeza cunha á.

Mundo:Sorprenderíasme agradablemente, xa sabes que teño apostas importantes cruzadas con varios incrédulos.¡ Veña demóstramo !.

Colorín:¿ Agora mesmo?

Mundo:¿ E por que non..... ?

         “VERSOS DE BARRO”

              AGUDELO.   

“¿ Agudeza, astucia , habilidade ?

¿ Lugar elevado, o chan abaixo ?

Capela románica de San Martiño

Castro Celta do Monte Güimil

fitoiro do mar da Lanzada nos días claros

agora Igrexa a medio facer

para maior fachenda de San Cidrán-Bruxo

Casas, Magdalena, Concello, Faxil

Balixe, Lardoeira e Valbón: AGUDELO.

             BARRO

Terra arxilosa, xabre

materia prima de obradoiros de cerámica

Romaría de San Breixo

polbo á feira, e viño tinto novo

rosquillas do Santo

Fervenzas de Barosa ruxidoiras

cálidos goios de granito

nos que meter corpos espidos no verán

Vellos muíños cheos de amoríos

Curuto, Maquieira, Pazo, Constenla

Búa, Mane, Cangrallo, Porráns,Monllo

Capela das Virtudes

Castro de Barro, Monte da Maquieira:

BARRO.

             CURRO

Ancestral e perruqueira xuntanza

de liñaxudas bestas bravas do monte

Couso: fitoiro do Castrove

dende o que ver a Ría de Pontevedra

por exemplo. Bretoña, Fonte de Curro

Astrar

“Os de Curro montan no burro

e cando montan, montan seguro”.

Vía rápida do Salnés

Autopista do Atlántico

vías de comunicación: CURRO.

             PERDECANAI

¿ Perder coa nai, ganar coa filla ?

máis ben etimoloxía popular esta

e verde-canaval tamén

Capela de San Antoniño.Casa Consistorial

Praza do Viño

Outeiro, Triaba, Lourido, Gándara

Canai, Porto Romeu

Monte Acibal

Pedra do Home: PERDECANAI.

         A PORTELA

¿ Porta aberta ó vento ?

Sustanciosa conversa líquida

do triángulo máxico das tres fontes:

Fonte dos Ceos, A Ganchola e Biascón

a quen saiba escoitar atento

Lombo da Maceira, Porriña, Briadoiro

Vilaverde

Caeiro, Castro Loureiro, Fonte do Ramo

as Penizas

Estación vella da Renfe: A PORTELA.

              VALIÑAS

¿ Valos de pedra pequenos, valiños ?

oxalá soubera dicir máis

Aldeiña, Illó, Piñeiro

Ortigueira, Vilar

Bouza do Rei, Bagañeira

Veiga das Cuñas: VALIÑAS.

¡TODA ESTA ENTRAÑABLE TOPONIMIA

feita verbo garbeando fonéticas

que aquí por explicarse explicase

ata o aire cando rosma vigoroso

nas vellas carballeiras.....!

MANEXA NO SACHO NA MOUCHA

en tanto que madura a tarde

e as troitas bacoriñas do río

fan longos olímpicos

nos ríos sen nome fixo

do fondo do Val

no sacho manexa na Moucha

un home de pelo nevado

que ten dez veigas máis

cheas de millo

suor salgado, calos nas mans

e na mirada o brillo que dá

o traballo nobre e honrado

de quen sobre todo é colleteiro de viño

na Moucha manexa no sacho

un tal Xermán.....

A ESTRADA PASA SEMPRE

CONSUMINDO GASOLINA

negando a herba que medra

nas vellas carballeiras

cousas do alcatrán

o Pobo: BARRO, queda sempre

latexando vida, sensibilidade,

ansia, pasa sempre a estrada

Nacional 550, BARRO ás marxes

queda fermoso, máxico,gasoso

segredo, xennuíno, explicable.....

RECINTO SAGRADO DE SAN BREIXO

CHEGADO O TEMPO: VERBENA

paz e silencio vellos

murmuración sempre monótona

das guedellas dos carballos

abaixo escoitase o cantar líquido

das Fervenzas de Barosa

escorregando por mansos granitos

outrora movendo rodas de Muíños

“moito mantén Barosa”

en tanto con catro carrascos

fan niño as rulas nas xestas marelas

de anunciar o florido mes de Maio

dende sempre e para sempre

en tanto o mundo sexa mundo

e sigan sen atinar os Asteroides.

VELLAS CARBALLEIRAS

sombra fresca

chans de herba verde mol

berce vexetal

por Maio florido

mes bonito

andan aquí os paxaros soltos

liberdade dos que lle dá por voar

poñéndolle música ó silencio

o sol esgallando risadas louras

luz dos campos de trigo

ás noites a lúa prata

anda íntima por debaixo do río de Luz

de estrelas

coma quen di vagalumes aéreos

que sementa na bóveda nocturna

a esplendorosa Vía Láctea.

ANCESTRAIS VERBAS DE BARRO

Aquí soio suxerido  florilexio

da fabulosa riqueza de nomes das terras de labor

cada paraxe, cada curruncho

ten o seu propio nome.

Insistencias Patronímicas, apelidos

heraldos de pedra en pazos e casas antigas

alcumes.recordos.lendas.historias.sonas

Aquí páxinas que se escriben soias.....

METAFORICAMENTE UN SANDWICH

a un lado Caldas de Reis do Umia

ó outro Pontevedra do Lérez

no medio poñamos Barro-solombo

pata negra ou xamón de Soutelo de Montes

deixando pasar ós Regos-riiños do fondo do Val

ata que finalmente son Chaín

engordado do da Morena,Areal

Lourido e Barosa

e tamén dicir que nos cinguen

Moraña, Portas , Meis e Pontevedra

no medio estes Eidos nosos

terras fértiles e fecundas: 48,5 Km2

na distancia coma animais prehistóricos

aletargados ou xigantes panza arriba

os Montes: Castrove, Xiabre

Xesteira e Acibal

xeograficamente Alto Salnés

aínda que agora vencellados

á Bisbarra de Pontevedra

Xente sinxela, sufrida e doce

Pobo do interior e de Estrada

cruceiros de Pedra

petos de ánimas

Barro Barroco na Paisaxe Galega

Millo.Patacas.Herba verde.Trigo

Piñeirais.Eucaliptais.Carballeiras

Viño: Albariño.Caíño.Brancos eTintos xoves

Festa Anual do Viño por Xuño

Soneto en louvanza do viño

por D. Carlos Maquieira

Literatura A.Caamaño, R.S. Lago

Fotografía Casto Reinaldo, J.M. Mosquera

Pintura M. Ruibal, M.Busto

Escultura F. Remiseiro.....”

Mundo:¡Estupendo, macanudo, xenial !.Felicítote, es un prodixio

Colorín:Aínda faltan bastantes versos por dicir de corrido, sen erro de punto, nin coma.....

Mundo:Non te preocupes, xa está ben é suficiente por hoxe. Agora vaite para a cabana para xunto da túa Merliña e trata de  descansar ese tesouro de cabeciña que tes meu amado Colorinciño…..¡ Que paxaro, que prodixio!…..e cae o ano.

                                                     

                                                      

CAPÍTULO II:BAROSA Ó LONGO DO TEMPO.

I.-BAROSA:MUÍÑOS,DECADENCIA E PARQUE NATURAL.

Neste segundo capítulo entrégolles o material manuscrito probablemente a pluma de rabo de cuco e tinta de santo oficio, froito da espontánea colaboración do  ínclito escritor, Sexismundo de Gómez, máis coñecido na redondés por Mundo de Loureiro, alias Truman Capote, que el titulaba orixinalmente:” Barosa:Crónica sentimental dunha enriquecedora relación”., pero que eu o tratar de mellor estructurar contidos favorecedores de prestancia e encaixe, vinme na obriga de titular da maneira arriba expresada, cos apartados necesarios para facer comprensibles episodios tan inxenuos como certamente  sentimentais, que en conxunto estimo que favorecen este traballo e aconséllanme polo tanto a súa inclusión, agradecéndolle así de paso terme servido de modelo e inspiración el e máis un merlo destrabado chamado Colorín que ten para bosquexar os Versos de Barro, que non considero definitivos, por moito que o paxaro xa os saiba de memoria, nun intento de gañar apostas millonarias a favor do seu amo.

A).-Muíños: Primeiras noticias de Barosa, polo vento norte, dende a aldea de Penalta.

Eu, Sexismundo de Gómez , máis coñecido por Mundo de Loureiro na redondés e en todo Val de Cristal ( O propio Salnés Val), natural da Aldea de Loureiro, Parroquia da Portela, Municipio de Txabre (Barro), vou intentar referir aquí da mellor maneira que ó meu entendemento se lle alcance en primeiro lugar a miña antiga e xa dilatada relación, que por haches ou por bes teño tido ó longo dos anos, coa fermosa paraxe de Barosa.

 1.-¡Moito mantén Barosa!.                                       

A finais dos anos sesenta principios dos setenta xusto cando o home principiaba a poñer o pé no satélite, aínda vivía eu nunha Aldea da Entidade Local Menor de Arcos da Condesa, Municipio de Caldas de Reis, de onde era natural meu pai o tratante de gando Juan, chamada Penalta : dinlle así porque no alto do monte que a pecha deixase ver, despois de todo o que leva chovido ha de entenderse que  en suficiente equilibrio, un croio de granito prominente - aínda que máis pequeno ca fabulosa Pedra do Home erixida pola natureza coma unha catedral de granito na aldea da Cereixa (Triaba) de Perdecanai, a mesma que o meu Amigo filósofo Amador ten fotografada e enmarcada nun cadro da súa habitación – .Na pedra  esta que como dixen lle daba expresivo nome á aldea adoitaban facer niño as aves rapaces, que despois déixanse ver facendo círculos sobor das casas para descolgarse en vertixinoso aterraxe sobre galiñas ou pitos cos que alimentar as crías, supoño que esto seguirá da maneira e sen cambios, os círculos das aves, as galiñas ou pitos a faltar dos poleiros e as crías a comer.Regular supoñer este meu, pois debería ter en conta que na actualidade a vida rural desmantelouse bastante e aínda que sigue existindo nas Aldeas unha poboación, máis ben envellecida , as parellas novas que se van formando froito doutros conceptos extreman a planificación familiar e teñen moi poucos fillos , o que lles permite así de súpeto prescindir de galiñeiro, veiga de patacas e nabicol de cedo plantado debaixo da parra, porque os tempos ó parecer son novos, aínda que o planeta en si siga a xirar sen presa pero sen pausa da mesma maneira de sempre e as postas do Astro Rei sexan idénticas a aquelas que no Finisterre asombraron ós Xenerais Romanos nos breves intres de lecer que lle permitía o espallamento do Imperio dos Césares, porque definitivamente non hai nada novo debaixo da luz fisionada directa ou rebotante na selénica masa convertida en espello, e o que semella cabal, perentorio e racional froito de celludas estatísticas, remata sendo un vaivén ou mellor un bandazo da Historia, que se define co sospeitoso nome de moda, pola arbitrariedade e o capricho da que estas ondas coma a da pedra arroxada a auga, soen xurdir.

Advirto como é marca de identidade dos meus escritos que me vou en ocasións polos tesos de Courel, ó mellor na procura da Punta de Pía Paxaro que cantara Uxío Novoneyra folerpado nas barbas, finado no ano 99.Nas letras de que entendo, as verbas son coma portas intercomunicadas e se abres unha porta topas outra e outra e outra e así ata que acordas retomar o fío e volver ó vieiro principal , ó motor que te move no que estas a narrar.Estes chamados son marcos de extremas graníticos, aquí todo é de pedra ou son as frangullas de pan que deixou polgarciño polo chan da foresta atento a non esquecer o camiño de regreso a xunto dos seus, claro que se esquecía dos picos famentos dos paxariños cantores.

…A finais dos anos sesenta, principios dos setenta, aínda vivía eu alí debaixo daquela Santa Pedra de Granito, coma un altar megalítico morada de aves rapaces, cando sentín falar por vez primeira do Muíño de Valerio, un rico facendado de lugar de Piñeiro, que outorgaba xenerosas propinas a quen lle topaba as botas altas e negras de caucho perdidas, desas de andar a regar antro millo ou a pisar nas tinallas de uvas, desprendidas casualmente dos fungueiros traseiros de carro de regreso á casa.¿Cómo era a frase?, si…..¡Quen sabe a propina que che pode dar Valerio!

¿ Cómo sería o Muíño de Valerio?, segundo miña avoa Espléndida era o de Arriba de Todo, o máis amplo e moderno, o que tiña feita de postes de granito unha canle profunda ou presa que  bebía da auga do río areeiro e troiteiro, nado nas terras de veciño Municipio de Moraña, que recolle a auga das montañas próximas.O mesmo que co nome de Agra ou Rego de Barosa dá lugar a fermosa fervenza ou ruxidoira deste mesmo nome derradeiro, o que continuando en breve aflúe preto da marxe esquerda da N-550 Tui-Santiago de Compostela, ó Rego Riiño do fondo do Alto Salnés Val, xa Chaín que o leva ata Caldas de Reis para que deite o seu líquido cantareiro  no pai Umia que alá na Ponte da Barca en Cambados ten cita co amplo e azul océano Atlántico.

Un día de treboada e choiva a dividir, na cociña do forno se cadra co quitafames ateigado de mazás en disposicións de asarse convintemente, despois de feitas as empanadas de millo e a bolas da mesma fariña milla, miña avoa materna, a de extraordinario nome, tantas veces espléndida comigo no cariño, nos regalos, na comprensión e no ánimo: costureira, agricultora, sabedora, rezadora , case santa, faloume de Barosa.

 Era a primeira vez que eu recorde, que alguén me daba noticias directas de sitio tan concorrido polas xentes da bisbarra.

Coma homenaxe a este tipo de mulleres galegas todo terreo,aínda que miña avoa era única, quero insertar aquí a Ilustración nº 9 (Páx 56).

Trátase dun debuxo sobre a Escultura do que foi Escultor de Cambados Francisco Asorey, titulada:

“ Santa Galega”, presentada na Exposición Nacional de 1.926, coma expresión da sofrida muller campesiña de Galicia.

Na actualidade a cousa penso que cambiou un pouco,para mellor.Pese a todo nas zoas rurais as mulleres, algunhas mulleres Galegas seguen a traballar coma escravas, lamentablemente aínda lonxe de calquer revolución feminista, inmersas nunha economía de subsistencia agotadora e pouco rentable.Amosando de paso o caracter heroico e lendario do matriarcado galego, fronte a pusilaminidade tamén estrema de algunhas féminas modernas coa cabeza chea de fume neboento, e víctimas das modas.

 Ilustración nº9: “Santa Galega (1.926).-Sobre escultra de Fco.Asorey.

Estabamos precisamente a debullar unha gran cesta de vergas acugulada de espigas seleccionadas que gardabamos no hórreo,cabaceira,celeiro,canastro, piorno, espigueiro ou como lle chamabamos nós Cabana(Ilustración nº10-Páx 57), tal é a rica versatilidade da nosa lingua, para moer no Muíño de Valerio, que normalmente levaría o avó Francisco no interior dos sacos de arpillera ó robusto lombo do cabalo da casa chamado Navarro, o mesmo que vaite a saber por qué, co tempo lle terminou metendo unha patada con cicatriz perdurable incluída a meu pai Juan na metade da fronte, que o deixou sen sentido na Cachada Nova, preto da burata do Xabre para tapar no bagullo, toda unha tarde de outono…

 

             Ilustración nº 10.-Hórreo, cabaceira, celeiro, canastro, piorno, cabana.                                     

Veume dicindo a Gran Nai, que aproveitando a moita auga que se xuntaba na zoa, maiormente no inverno, a xente fora construíndo casiñas de pedra dotadas de grandes rodas redondas de granito remoedoras de gran, que eran movidas pola forza da corrente desatada o actuar sobor da base dentada de ferro chamada rodicio, que accionaba o eixe tamén de ferro , que en definitiva por medio da arte de muiñar producía a tritura dos distintos tipos graos susceptibles de cultivarse nas terras de labor das Rías Baixas-Alto Salnés Val, na provincia de Pontevedra.

“No sitio de que che falo Mundiño…”, ela chamábame así cariñosamente case sempre, menos cando lle facía sen querer evitalo ou eu que sei, algunha trasnada que por forza a sacaba do seu apacigoado e bo ser natural, “…hai preto de vinte muíños, todos en útil funcionamento e todos che teñen ben que facer”.Zoaba o vento e de fondo deixaba oír o son enorme, case culminante e definitivo da treboada ecoante nas alturas. A choiva ameazaba con botar fóra as presas de auga medradas coma pans levedados e a xente estaba metida nas casas preto das ben cebadas lareiras ó quente.Entrementres ela refería, meu avó andaba a facer ruído de contra a adega, seguramente ocupado en resacar algún viño que ameazaba con picar ou fiarse e meus pais ó mellor ían en Caldas de Reis, mercarlle calzado de inverno para miñas tres irmáns na da Viúva da rúa Real, esa rúa que cando abaltroa o Umia, faille chegar a auga ata debaixo das axilas a un home cumprido como era José Antonio Saenz o da tenda de roupa de Cabaleiros, home de Alsira de Veiga, curmán carnal polas nais de meu pai Juan o tratante de gando, fillos de irmás como adoitaba dicir o meu proxenitor. Apunto todo esto para ben situar a escena da miña avoa Espléndida falándome de Barosa, cicais única inspiradora e apoiadora familiar da miña impensada afección teimuda por escribir sobor das cousas que pasaban ó meu arredor, ceando na imaxinación e acentuando no realismo cru e politicamente incorrecto da época, por aquelo de que non se diga que fantasiaba para fuxir da realidade e tripaba por camiños azucrados.Arriba no satélite, na lúa, agora que por medio dos libros e das cronoloxías que todo o anotan, coma min, que eu tamén son un notario recalcitrante ,ás veces, da realidade, na lúa digo se cadra e xa estou por dicir que con total seguridade, xa estaba depositada entre o po ermo a pegada de Astromg, que agora rexistran as fotografías dos feitos máis sobranceiros da época.En tanto que durou a cesta de espigas foime contando máis detalles entorno ós muíños e ás muiñadas.Daba gusto escoitala e aproveitaba estar atento ó discurso sabio de miña avoa Espléndida. Nunha destas dixo unha frase, que se me quedou gravada, entre suspiros agradecidos e movementos de cabeza aseverativos:” ¡ MOITO MANTÉN BAROSA meu meniño!”, paréceme que a estou vendo agora mesmo apartando así literalmente a cuarta dimensión temporal: Sentada no tallo de castaño, o pano da cabeza filigranado en colores apagados e aquela verruga chistosa na meixela dereita case descolgándose deica á punta do nariz pequeneiro, a face redondeada e aqueles ollos cheos de bondade coma os dunha Santa Labradora, nunha casa na que se vivía humildemente ben.Repetiuna case mastigándoa unhas cantas veces: “¡ MOITO MANTÉN BAROSA !” , a miña mente aínda verde a tales abriles, pouco adestrada, sen gran capacidade de relación e analoxía de sotaque non foi capaz de advertir toda a dimensión daquela concisa frase exclamativa que ela verquía insistente nos meus oídos infantís. Non obstante quedou rexistrada, coma subliñada na oralidade do discurso.

Recordo que aquela noite debaixo do retrato en xeso pintado imitando a policromía catedralicia da Virxe María , que tiña escrito debaixo en letras maiúsculas a relevo AVE MARÍA, coma as antigas matrículas dos coches, aínda que a comparación non acaba aquí de ser afortunada, recordo, que cavilei na frase tratando de extraerlle o néctar da súa flor significativa , cal si eu fose unha laboriosa avella fabricante para o meu propio consumo de xelea real semántica; despois de rezar as miñas oracións de cada día dada a miña educación cristiá, paseime máis alá das campanadas da media noite que a cotío daba o gran reloxo pendular que o avó tiña no corredor, estrullando a miña mente en formación ata que dei cunha resposta que me deixou durmir: “ MOITO MANTÉN BAROSA”, “debe querer dicir que como alí hai tantas máquinas de moer ou muíños de auga, gracias a eles a xente pode facer pan que os mantén”. Estaba tan claro coma o raio de lúa, espada de luz branca que agora entraba polo buraco dunha broulla desprendida, que presentaba a contra ventá tamén branca, unha vez que tiña amainado o temporal do serán. Durmín a perna solta ata ben entrada a mañá do novo día e quen sabe, ó mellor xa soñei coa paraxe dos muíños movidos pola forza da corrente líquida, preto da aldea da Maquieira, debaixo do Outeiro no que se levanta a Igrexa de San Breixo, avogado do reuma, compañeiro do Peregrino Apóstolo Santiago consonte di a relixiosa lenda, que aquí nas fermosas terras do Alto Salnés Val, quixo descansar e fixéronlle famoso e fermoso santuario que dou lugar a unha sonada Romaría que se celebra a principios de Outubro de cada ano coincidindo no tempo cos primeiros viños novos do ano degustables da zoa.

2.-Perdido en San Breixo.

Estando eu de acordo no esencial coa forma que , entre outros Escritores, Carlos Casares o actual Presidente do Consello da Cultura Galega e da Editorial Galaxia de Vigo, mantén en liñas xerais no referente ó modo e forma de estilar as Historias, abundo eu na anécdota autobiográfica aquí, para deixar dende a miudeza, moitas veces persoal e cotiá recado doutras dimensións superiores, moito máis ambiciosas.

Estou a favor dos que entran na intrahistoria, apartando das miradas estructurais totalizadoras , que por ben condimentadas que pinten nos papeis son áridas e lonxanas ó preciso latido humano que debe animar a Literatura esclarecedora que rompe desde dentro, unha vez xa instalada no estómago do consumidor lector, ó modo dun bo prato de comida, que cisca os seus precisos xugos no noso recipiente de esixentes gastrónomos.

Nesta dirección conceptual e estilosa de explicar dende as miúdas anécdotas as grandes cousas, coma quen pon nun vidro unha célula para entender o funcionamento histolóxico dos tecidos orgánicos e despois do corpo enteiro no seu sorprendente conxunto, advirto nos sucos do meu disco duro, na memoria, que unha posible segunda noticia do hoxe fermoso e gabado por todos Parque Natural de Barosa, tívena de forma un tanto tanxencial, de oído e  nun lamentable estado de tremelicación e perdida incluso de identidade. Explicareime:

A principios dos anos setenta, na compaña da miña xa coñecida e proverbial avoa Espléndida, fun atravesando polos montes de Briallos ( Parroquia do veciño Concello de Portas ), a escoitar unha devocional misa á Romaría de San Verísimo de Barro, eu soio dicir San Breixo.Vestido coa roupa das festas, diante dos meus ollos con moita película fotográfica en branco, asomou a multicolor riola dunha romaría de gran predicamento e xusta fama na redondés, ata chegar a súa sona ós mesmos pobos mariñeiros da ribeira arousán que cerran o Salnés Val polo Oeste có inmenso e azul abrazo do Atlántico, despois de alertar ou facer saber noticia da mesma en todas as aldeas e aldeíñas espalladas ós catro ventos, tendo en conta a disgregación tradicional dos asentamentos poboacionais galegos.

Aparecían sobor do Vello Castro Celta,a Igrexa Parroquial do século XVII, cátedra do Santo San Breixo, e o Camposanto anexo, onde descansan os restos humanos dos veciños da Parroquia de Barro, o que na introducción do Ensaio Histórico da Cultura Galega lle faría exclamar a Don Ramón Otero Predayo, enténdese que sen ansias reivindicativas fortes, pero si adoutrinante e lexítimador: “Aquela ermida románica que subiu, hai séculos, astra o cume do castro, está agora un pouco máis vella ca onte”.

Aquelo era unha auténtica feira -non sei que lle houbese parecido a Xesucristo cando irrefreable expulsou os comerciantes e trocadores de moedas do templo de Xerusalén…-, un intenso mercado, mestura de gastronomía e ocio húngaro ( patria do ciscado pobo xitano ), con rifas dos máis insospeitados artigos,rosquillas do Santo, foguetes e petardos.Un invernal río de xente ía e viña arredor do Santuario de pedra, a nave do recinto sagrado quedábase pequena e pola precaria megafonía da época, deixábase oír a voz admonitoria do ministro de Deus loando ó Santo e facendo ampla gala do seu alto padroado coma sanador do reuma e da artrites.A poucos metros fervía o saboroso polbo das rías baixas nos caldeiros de cobre, bebíanse sobordadas cuncas dos primeiros mostos do ano, bailaba a cabra no alto dun pendureiro de madeira, os xitanos de Pontevedra ( Barrio da Caiera-Bao) máis ca pedir esixían esmola abanicando en plurais recipientes-peto, os tolleitos e baldados ( semellantes ó Laureaniño de Divinas Palabras de Valle Inclán ) aquí e acolá amosaban chagas diante de panos da man con algunhas moedas , das máis baixas do sistema, e os boletos sen premio da tómbola bailaban no aire a danza da ilusión fallida polas tixolas, as olas ou as grandes bonecas que cerraban e abrían os seus medrados ollos azuis debaixo dunhas perfebas enormes.

Eu estaba tranquilamente cabo de miña avoa oíndo misa, coma quen di agarrado a súa saia de lunares ou gris sen máis e cando rematado o oficio relixioso pretendemos dirixirnos entre cóbadazos e pisóns encarnizados á venerada imaxe de San Breixo, para pasarlle un pano pola face, polo manto e ata polos peciños e comprar ademais unhas estampas, foi cando lle perdín a pista á propia nai de meu pai.

Pouco tempo despois deste para min lamentable suceso, deime por perdido no medio daquela multitude fervorosa, cal se me topase na máis escura fraga ou souto cheo de mestos carballos, repletos de pegas, corvos, merlos e mouchos, e eso estabamos a plena luz do día, aínda antes de xantar.Recordo que aínda sen bagoar decididamente , principiei a sentirme asustado, historias neboentas que tiñan lugar nas Romarías, raptos de rapaces maiormente, asaltábanme os miolos en formación. Saín da igrexa por unha porta lateral, e naides reparaba na miña anguria, naides; pasaban, tripaban, rían ou rezaban, ían ou viñan, comían ou bebían, pero alí non habían nin mans, nin verbas agarimadoras e amigas capaz de darme consolo.Estaban entolecidos e eu alí no medio non pintaba absolutamente nada, empecei a desandar o camiño cara a casa de Penalta, disposto a cruzar soio polo monte de Briallos, serían as dúas da tarde.Despois de baixar do Outeiro aquel da Romaría polo camiño de terra a chupe, hoxe asfaltado, antes de xirar á dereita , tiven que cruzar unha ponte de pedras lousas, e alí mesmo volvín a sentir o ruxir monótono da auga do Rego de Barosa, que a avoa urxida pola devoción non me deixara contemplar nin sequera un chisco camiño da romaría; son as fervenzas das máquinas hidráulicas do río cavilei sen pararme tampouco esta vez, de repente ó meu lado case alcanzándome vin caer do ceo a cana dunha bomba de repetición e despois dúas ou tres máis. Quería fuxir de alí axiña, sacarme de debaixo dos chuzos festivos que chovían do ceo na procura da miña ocorrente testa , segundo dicía a xente. Botei a correr ata coma quen di bater cos pés nas pousadeiras e nesto sorprendido a miña man dereita coma saíndo do muíño de Valerio, vin un home con barbas raras de dous días e unha longa gabardina gris manchada de aceite non chupada por morcegos, que sacaba de debaixo do brazo un longo coitelo brillante e que se dirixía a min; collín un croio do camiño , un cuarzo deses nos que agarra o ouro e chimpeille dereito ó cranio, sentino berrar de dolor mentres me distanciaba, e a forza de correr da maneira que xa deixei dita, cando me dei conta xa estaba na familiar Cachada Nova riba da nosa casa.Alí remoía tranquilamente no toxo mol e vizoso o Navarro, o cabalo de meu pai. Case unha hora e media despois , desesperada, inconsolable e confusa, chegou a avoa toda preocupada .Ó parecer farta de cachear por min sen froito algún, anuncioume nos altofalantes das tómbolas: “ Se busca al niño Sexismundo tal,tal,tal…se recompensará su hallazgo” ou así, e seica tamén tivo letra coa parella da garda civil, para tratar de acharme. Encheume de bicos húmidos e respirou consolada. ¡Nos meus oídos quedara rexistrada xa para sempre a sinfonía da auga de Barosa!.Pola tarde con Manolo o Pombo e Xosé de Carmen de Sra. Avelina, farteime de conducir  no arco de ferro que me fixera Julio o Ferreiro do Cruceiro, irmán de Raúl o do pequeno autobús, supoño que para escorrentar dos osos a medrana que pillei diante do desaprehensivo do coitelo…debía ser por eso…¿ E o cansanzo ?, daquela esa verba non saía no meu diccionario.

3.-¡Barosa frondoso berce de tantos!.

Unha terceira noticia ó Norte de Barosa, dende Penalta, está xa definitivamente presencial e memorable, nunca hai dúas sen tres, xurde con ocasión de acompañar a Sebastián o da malladora e a Lucita das Pinchas a moer ó xa coñecido muíño de Valeiro da aldea de Piñeiro.

Debían ser días de Abril ou máis, porque as flores do bosque – montes de Briallos – por onde tiñamos que atravesar, vestían de alegres e festivos colores os avesados e misteriosos recunchos do serpenteante, antigo e intuitivo camiño de pés – mercuriais corredoiras galegas – e de carros de carreteiros no país das pedras e da madeira, antes dos primeiros camións Ebro, que no seu lombo dócil de terra e laxes roídas pola erosión e as ferraxes,  nos había de transportar ata Barosa.

 Ían tamén con nós: Manolo o de Pombo e José de Carmen de Señora Avelina, nós os tres, provistos de arcos, varetas de arame para conducilos con mango de carballo e tirapedras con gallas de buxo, gomas de pneumático de 1.500 ou 600 e cargador de coiro feito cos copetes das botas novas de Pepe de Couso.Nós íamos de paseo, por explorar, saír da Aldea e por estar lonxe dos chamos inoportunos das nais, dos pais ou dos avós que calquera destas xerarquías familiares se servía de gobernar no noso mundo e nas nosas vidas de rapaces, con ínfulas de xeneral lexionario.

Eles os dous, veciños porta con porta, maiores ca nós, con dezaoito anos cumpridos ou máis, ían moer, propiamente de particular muiñada como se verá. Levaban o millo de Sebastián e o trigo de Lucita en dous grandes sacos de arpillera, suxeitos polas cabezas con fortes cordeis do mesmo material, coma quen di a carranchapernas, sobor da mula cinsenta dos de Louro, á que lle chamaban Belén e que decote andaba de préstamo entre a xente da aldea, máis ben alugada, a cambio de ben medidas remaquías e restas de chourizos mellormente ceboleiros da tripa grosa dos “semellantiños” ou cochos.

Hai que dicir que Lucita das Pinchas, tiña fama na veciñanza de ser coma o pau da bandeira da escola unitaria, de tanto subir e baixar a prenda íntima para compracer o desaforado apetito sexual dos mozos que a requirían de amores, a cambio do chocolate da doutrina.Faladurías que ó mellor non eran certas, incapaces as linguas de trapo e vertedoiro de deterse nas soleiras das honras alleas, que envexaban enloitadas, o repenique festivo de Lucita enteira.Eu persoalmente nunca a tiña visto en tales usos e polo tanto mantiña no aire e en suspenso o lanzamento da Bíblica pedra de castigo.Sabía eso si que con Sebastián o da malladora; o mesmo que no medio do canaval de canas indias da Crus de Malrán despois do atallo da Formiga, previo pago dunha peseta por cabeza espectante, nos ensinou o mítico seme ou cru dos homes machos, despois dunha masturbación pública; tiña moitas compracencias.

¿ Por eso fomos ese día con eles a Barosa? ¿ Para vixialos e saber ? ¿ Eu que sei ?…..fomos sobre todo polo que xa dixen antes, e de paso se cadra ó mellor para ver de esguello ou en primeira fila, ¿ quén sabe o que nos depararía a xornada ?, o que facían un co outro. Exercendo xa daquela un voyerismo precoz, que no tocante a min e ós meus socios e amigos de sempre  na ocasión, en absoluto saberíamos etiquetar da maneira. O noso aparte de manexar nos instrumentos apuntados eran as gaiolas, os niños e os ovos dos paxaros, a froita prohibida das hortas alleas e a heterodoxa orquestra, que tiñamos montada encima da Fonte de Penalta e que soia dar un pase diario debaixo mesmo do taboleiro de anuncios, que o era o cilíndrico pao da luz, no que meu avó Franscisco, como alcalde pedáneo da aldea, adoitaba pegar con puntas os Edictos da Entidade de Arcos da Condesa e outros que viñan do Axuntamento maior  Caldas de Reis .

Chegamos sen novidade ó sitio e mentres agardaban quenda para moer, puxémonos a xogar as agachádelas para divertirnos.¡ Había millo e trigo entre outros froitos, agardando moerse no muíño de Valerio ata ben minguada a tarde!. Calculou a ollo experimentado o muiñeiro.Tiven, tivemos tempo para recorrer a ringleira de muíños e mesmo agacharnos neles xogando, aproveitando os ocos arquitectónicos que algúns presentaban e tamén disimularnos dos ollos dos outros  nas esquinas.

Barosa era unha magnífica fervenza ruxidoira, coa a auga escumante brincando porriba de laxes e pedras de caprichosas presencias. Unha lenta e ordenada procesión de Muíños remontando a corrente coma salmóns de granito…..Debían ter coito José de Avelina ou Manolo de Pombo, porque eu andaba procurando agocho, cando descubrín a Sebastián e a Lucita entre as follas de carballo espidos, en transo evidentemente sexual.

Chamei polos outros asubiando cos dedos nos beizos e en toda a boca, casque falándonos, axiña acudiron e así foi como asistimos a primeira película porno da nosa vida. Non quero entrar en detalles pero verdadeiramente, alí detrás das ramas dos Loureiros e das tropezas de carballos novos, en plena natureza, percibimos o poderío da carne en celo.Nos oídos durante moito tempo ecoaronme os rítmicos arquexos dunha Lucita totalmente sometida ó ímpeto insaciable de Sebastián o da malladora.Unha vez que rematou a función aseáronse eles, na mesma auga do Rego de Barosa. A nós por desculpa, poñendo o apósito antes da ferida, ocorreúsenos soltar a mula cinsenta dos de Couso e saír despois a procurala polo chupe do Castro e a Romaría de San Breixo, como argumento definitivo para facelos confiar na nosa ignorancia e descoñecemento das súas cousas íntimas e persoais.

Non obstante dende aquel día e ata que finalmente Lucita, que era filla de solteira, emigrou para as Américas onde tiña a súa nai, sempre a miramos coma o noso escuro obxecto do desexo, próximo pero inaccesible por cuestións de idade, fácil, pero inalcanzable por nacermos nós, con cinco ou seis anos de demora…..

Os amores entre Lucita e Sebastián, permítenme no presente reflexionar sobre a fama que as Muiñadas e os Muíños en xeral, teñen entre os vellos verdes, de ser sitio adecuado para folgar con mozas xenerosas.Hai quen di con moita sorna, que a maioría da xente do Municipio de Barro, ou foi concibida en Barosa ou ten antecedentes familiares, devanceiros provintes destes arrexuntes: ¡ Barosa frondoso berce de tantos!, ¡Barosa nai de miles!.

Hai moita picardía sexual entorno ó mundo dos Muíños, que se estende por case todas as literaturas europeas. Fermosos sitios solitarios, entre a natureza, lonxe dos lugares e aldeas, concorridos, sen previsión temporal exacta para moer, suficiente desculpa esta para manter fecundos enredos.Recórdese que nos Muíños , naceron as grandes parrandas ou muiñadas, amenizadas por gaitas de fol, pandeiros e pandeiretas, e destas saíu o enxebre baile da Muiñeira.

Nos Muíños as moas de pedra, mordían nos grans para convertelos en fariña para facer pan, e eran ademais centros de reunión social ( case coma as modernas Discotecas e os Pubs ).Coidaban logo, do estómago e do ocioso corazonciño daquelas xentes. Ós Muíños, soio lles faltaba que as fillas dos muiñeiros, lles fixesen traxes ós clientes coas teas de arañas, que abrancazadas medraban nos curruchos esquecidas polas vasoiras, de ben varrer o chan de terra para aproveitar aquela fariña tripada para os “semellantiños” de ceba, que había nas casas.

B.-Novas noticias de Barosa, polo vento sur, dende a proto-mítica aldea de Loureiro.

1.Verán,decadencia,granito,amizade,natureza, auga e sol.

Por circunstancias familiares, non paran de pasar cousas nos seos íntimos familiares, trasladeime xunto con meus país e irmás, a mediados dos anos setenta a vivir a tan literaria e protomítica Aldea de Loureiro dos meus escritos, da Parroquia da Portela , onde meu pai obrou casa nova.

Recordo que cando sufriu o atentado que lle acabou coa vida o entonces Presidente do Goberno Nacional, Almirante Carrero Blanco no ano 1.973, estaba eu no taller dun coñecido técnico daquelas televisións en branco e negro, que el mesmo fabricaba, chamado Manuel de Amedio da Aldea de Parada, parroquia da Portela, por mor de reparar a nosa “Styl”.

Pouco despois deste cambio de domicilio, empezou a miña época de Boa Vila, estudios e traballos en oficinas, polo que nos meus oídos agora urbanos, parou de soar o nome de Barosa.Ademais viñeron os muíños eléctricos, tipo o noso que aínda ás veces pon a moer na actualidade 2.000 miña nai, situado xusto enriba do meu escritorio, por atoparse na mesma nave de dous andares que temos obrada na horta.

Recordo que antes de adquirir meu pai o mencionado muíño eléctrico pintado en color verde, ía eu moer levando o saco na carretilla ou no carro da máquina de cavar, a xunto meu avó-padriño á Aldea de Acivro, rosmándome polo baixo sempre el pola lentura do millo, que tiña que estar perfectamente delourado, incluso posto xunto á cociña económica de ferro, para non presentarlle grandes problemas ó muíño eléctrico, da familia dos que fixo decaer o imperio Barosa.

Por estas mesmas circunstancias froito da mecanización necesaria, o soar insistente de Barosa decaeu tamén en toda a bisbarra , e pouco a pouco , os vellos muíños en ruínas foron devorados polas silveiras e desaprehensivos que sempre hai adestrados, ocupáronse da desvalixar impunemente as moas e rodicios de ferro alí presentes.

Foi no ano 1.986 , tal como consta nas miñas notas e diarios, cando volvín a ter relación coa máxica e fermosa paraxe de Barosa. Na compaña do admirado fotógrafo do Pazo José M. Mosquera, bo coñecedor da zoa, que lle queda ben preto da casa, el coa súa máquina eternamente colgada ó ombro.Despois de xantar, nas horas das espesas sestas, por corredoiras de pés, entre acivros, silvas, loureiros, carballos, pinos e outra vexetalidade frondosa, deixándome guiar, íamos ata a ría como dicía el.

Alí en traxe de baño, somerxiámonos nas pozas, grandes goios escavados no granito nas vellas laxes, supoño que pola erosión incontable.A auga caldeada polo sol estaba morna, cando menos na superficie, estábase ben e arredor a natureza apartada e silenciosa transportábanos no espacio-tempo.Éramos:Vellos guerreiros Celtas, romanos, eu que sei que eramos nós noutras vidas paralelas anteriores…..no presente, xa pasado,alí hidroxenados pola auga ceiba e libre.No medio das silvas arqueadas (os Asturianos chámanlles “arcos” precisamente ás silvas), case esféricas, marcando o ámbito de todas as decadencias, estaba o que quedaba dos muíños que tanto fame calmaron na bisbarra.Estas evocadoras reflexións son forzosamente actuais, porque daquela, nós íamos alí para estar ben e relaxarnos.Soio algúns rapaces máis novos ca nós, andaban pola zoa; o silencio e a insularidade eran as notas predominantes.

Deslizarse polas laxes ata abocar coma pelotas de golf humanas, nos goios de granito, aproveitando o declive debaixo dun tapiz de carriza húmida, que semellaba unha pista de patinaxe sobre xeo, atreverse nos goios máis fondos, nadando entre macizos pelouros de pedra, enfrontar os riscos que nos ofrecía Barosa nas douradas tardes estivais mantendo a integridade física, era agora que o penso un exercicio inconsciente e destemido, que nos temperaba os nervios e a sensibilidade.

Non me acordo se eu e Mosquera, falamos algunha vez desto, no fío intermitente pero único da xa nosa dilatada conversa en sintonía , tantas veces alentadora nesto de andar conxurando os esixentes arcanos do mundo do Arte, el coa fotografía e eu coa literatura, pero o certo e que de regreso á casa , despois de estar nas Pozas mornas de Barosa e nos goios, como me sucede coa volta das praias, dáme un alegría existencial salubre, un ben estar anímico , que soio aproveitar para baldeirarme en folios brancos, coma a proteica fariña dos Muíños de Barosa.Non sei si a Mosquera, lle pasa algo semellante, supoño que si, porque pola Vía Rápida do Salnés ás veces de relaxado que vai quedase a durmir.

Nesta liña de cavilacións ocórreseme que ir ás praias atlánticas das Rías Baixas ou ir as Pozas e Goios de Barosa era a parte principal do rito, no meu caso, de porse en transo de escribir, de crear, de deixar que chegue a inspiración ou o que sexa ese impulso, que a min me pon a escribir crédulo do que digo, de como o digo, ata chegar , superadas as resistencias iniciais, semellantes ás previas ó mergullamento nas Pozas de granito, a sorprenderme eu mesmo dos lostrexos que ás veces magníficos se me producen na punta da pluma coa miña colaboración. Lostrexos que en definitiva son os motores, as xemas e os diamantes que un procura cando se pon a escribir condenadamente, renunciando á vida, si por que xa se sabe , ou se vive ou se escribe, has dúas cousas á vez , hai quen di que son imposibles de levar a cabo…..

Conste para ir finalizando este apartado, que estas fugas cómplices estivais nosas, non evitan que os pintores: Manolo Ruibal e Manolo Busto, tamén nesta mesma época que decimos “decadente”, andivesen nos veráns frecuentando eles tamén a zoa, para socorrerse igualmente na auga fresca e reconfortante das fervenzas, obtendo iguais ou semellantes beneficios anímicos, que eu en min admito e confeso aquí.Nesta andanzas, outras persoas próximas a min , Barrenses a porfía, coma: Carlos Maquiera, José Antonio Landín, José Rodríguez Nieto, Benigno Constenla , o xove escultor Francisco Remiseiro, ecoados polo esplendor antigo da zoa, próximos a paraxe, seguro que tamén neste tempo de total decadencia e ruína, teñen palpitos e referencias persoais do lugar.Nin que dicir ten que outras moitas persoas anónimas a miña humilde esfera de coñecemento persoal, souberon, saben e saberán sempre que Barosa é unha das principais postais do noso fermoso Municipio.

Nota “inter texto”: O certo protagonismo que aquí nestes episodios me implica, ben dado polo ton entrañable da narración e pola persoa verbal que utilizo , a primeira persoa do singular, cos pretéritos precisos para desempoar a memoria e espertar os recordos celosamente gardados por Nemosina, que van enfiando estas letras, que pretendo amenas, accesibles a todos e avaliadoras do que foi, é e será Barosa.

2.-A Revista Barosa e a defensa de Barosa.

Queridos Muíños, coma tramos dunha escada “hidrolítica”de pedra e auga remontando o lombo mollado do rego de Barosa, amigos de roer grans de froitos maduros, facedores de branca fariña, productivas casiñas de pouco adobío das marxes do rio, refuxio enorme do ser serodio da nosa terra nas noites de luar e nas de cruel tempestade fin do mundo, sitios de namorar e troulear; queridas pedras toscas e xuntas, facendo humilde arquitectura industrial, ó presente despois de tanta decadencia en busca de reintegrarse útiles na sociedade, na que un día, antes das silvas e da esquilma, erades baluartes imprescindibles.Agárdabos hoxe coma mal menor, “carísimas” prendas de retrofilosofía ¿quén sabe ?, servir coma tabernas típicas ou baixo o manto preservador da etnografía para dar mostra doutros mundos válidos, que deron xente e fixeron sociedade, neste mesmo mundo noso, xa agora todo el nas areas fuxidas dun tempo pasado.

Queridas máquinas hidráulicas de dar de comer, facer sociedade e crear escenario apropiado para lances amorosos. Queridos Muíños de Barosa, debedes de saber que a principio dos anos noventa, creouse no Municipio unha Asociación Cultural , co nome da paraxe que a vos, vos acolle: “ Asociación Cultural Barosa “, que entre outras actividades, tales coma: Excursións por toda a xeografía de Galicia ( organizadas entre outros por Mª Jesús Calviño e José Bermudez, sobre todo), Concertos de Rock and rold, coma o celebrado na chan do Monte Güimil ( Agudelo), no que actuaron os Herdeiros da Crus, vangardista grupo galego, do cal o seu líder: Toñito de Poi, fíxose na actualidade famoso en toda Terra Santa, gracias a un programa de sobremesa da T.V.G., dirixido pola cantante de Soutos e Carballeiras, nos veráns de esmeralda-finisterrae, a popular Ana Kiro.

Tamén nesta liña de inquietudes culturais, se editou unha Revista denominada: “ Barosa”, que ten como logotipo o rodicio dun muíño, baixo os fíos de auga da fervenza, sobre fondo verde que deseñou o profesor de Belas Artes Manolo Busto. Eu estaba alí, muíños de Barosa, asistindo á creatividade do do Briadoiro, que con soio tres colores e capaz de crear combinacións conceptuais, soporte de extensas reflexións , que non son sen embargo desta feira. Teño gardadas esas escasas Revistas-tesouro, que dan proba de tanta porfía , caendo irremediablemente no medio das silveiras e debaixo das pedras das pedradas. Si muíños, porque a chama da cultura e difícil de manter acesa debaixo dun océano de ignorancia, no medio da división e apagada polos temporais, en vasos de auga ,afortunadamente, destes pequenos pobos de estrada, deses de deixar atrás infinitamente, esquecidos e concibidos coma tallóns de obra de man barata, case angarellas de modernos escravos sen posibilidades reais, tripados pola semántica e a demagoxia democrática das institucións importadas de pan-europa…..Nesta liña social e reivindicativa que me acaba de saír polas cuncas da futura miña caveira, escoitade o que lles dicía Don Juan Manuel Montenegro, nun dos diálogos da obra de Valle Inclán: “Romance de Lobos”, ós pobres de andar a pedir polas portas dos ricos:”…..Tendes marcada a alma co ferro dos escravos, e sodes mendigos porque debedes selo. O día en que os pobres se xuntasen para queimar as sementes, para envelenar as fontes, sería o día da gran xustiza…..Ese día chegará, e o sol, sol de incendio e de sangue, terá a face de Deus.As casas en chamas serán mellores fornos para a vosa fame, cós fornos de pan….. etc.”   

Sabede tamén, ben queridos muíños, que hai ben pouco desto, no periódico Mercavedra, que se ocupa un chisco dos axuntamentos da periferia de Boa Vila, saíu unha alarmante noticia que afirmaba que nas fervenzas que a vos outrora, vos converteron en proveitosa industria , xa suficientemente loada, e vos deron a forza motora de valer, se ía instalar unha pequena central hidroeléctrica por unha empresa privada.Teño oído que houbo ruído de sables nas altas esferas políticas, esta vez o noso veterano primeiro espada, carraxudo puxo o cargo a disposición do seu partido , ameazando con dimitir e pouco despois saíu un adhesivo circular que dicía: “Salvemos Barosa é a nosa historia”. A ameaza das controvertidas turbinas desapareceu entre a néboa dos despachos e neste pasado verán 2.000, xurdiu aceptable, interesante, segundo din voces alleas que son as que mellor poden calificar estas nosas fraquezas, o Parque Natural de Barosa (Km.104 da Estrada N-550), e no Muíño de Abaixo abriuse un Local Típico dos que vos dicía, onde se serven bebidas e tapas variadas, esto unha vez que foi debidamente restaurado, respectando o entorno e a vella arquitectura das vosas carnes.

Esto é aproximadamente todo o que vos podo dicir, recibide un forte abrazo por exemplo nos coios de rio da ra ou enráns que vos moven, e por favor non teñades medo deses chispazos , coma pequenos lostrexos cegadores, son os flashes das máquinas de fotos cos que as familias tratan de inmortalizar os veráns Rías Baixas, diante das vosas humildes e heroicas pedras.

Para aqueles que descoñecéndovos vos queiran saber, na Ilustración nº 11 (Páx 75), encontrase “un näif plano de sobremesa” que lle chamo, que da unha semblanza do conxunto do Parque e ó mesmo tempo pode servir de orientación puntual. 

      Ilustración nº 11.-Näif plano de sobremesa do Parque Natural Ría de Barosa.

3.-O Parque Natural Ría de Barosa ( Relato:” Encanto das Fadas”).

Considerando positivo o esforzo restaurador e divulgativo que en Galicia se está levando a cabo por Concellos coma o de Barro, rescatando das silvas o fermoso e sorprendente Parque Natural da Ría de Barosa, ó sincero dicir de visitantes doutras Comunidades Autónomas, turistas de vario orixe internacional e Galegos das distintas zoas do territorio, lonxe de querer amargurarlle a naides esta labor recuperadora, por serenar entusiasmos e deixar as cousas na súa dimensión , apunto aquí que probablemente cando no ano 1.860 faciamos muíños de herdeiros ( algún dos de Barosa risca nesta data), hai que saber que en Suiza principiaban a fabricar o agora famoso e custosísimo reloxo Beyond Measura, en América-Estados Unidos, en 1.869 inventaban o cepillo aspirador e algúns anos despois no 1.865 xa inventaban o lavalouzas. Esto é así , por eso espero que non nos confunda a vibración necesaria empregada por min, para escribir e a real estatura das cousas, en comparanza.

                  ENCANTO DAS FADAS

Xohán Taboada, unha noite dun domingo de mediados de Agosto do ano 2.000, a eso das 10 e media, collía unha copa alta de fino cristal, a primeira que se ía servir no novo local-taberna típica nomeado:”Muiñada de Barosa”, e intentaba pousala… na gran roda dun antigo muíño, que servía de mesa enxebre no flamante negocio, que por fin hoxe inauguraba.Pasara o inverno acondicionando o gran muíño de abaixo, o derradeiro dos vintetantos, que hai na zoa das fervenzas ruxidoiras de Barosa en Barro e que en tempos pasados fixéronlles acuñar á xente, sempre creativa, a oportuna frase que con brevidade e ás claras expresábao todo: ¡ moito mantén Barosa!, pois alí certamente moíanse moitas toneladas de millo e cereais varios. …Notou que pese a que a distancia era escasa o vidro tardaba moito tempo en pousarse na gran circunferencia de granito, non fixo caso desto sen embargo, e colleu a botella de Albariño Martín Códax, para encher a copa xa definitivamente instalada na redonda maquinaria de pedra, outra vez volveu a ter unha sensación estraña, o fío de ouro do viño Albariño, semellaba descender moitos quilómetros diante de instalarse no regazo de cristal da copa alta…..María Dolores e Leonardo, tamén un domingo de mediados de Agosto, pero do ano 1.925, acababan de moer dous foles completos de millo do de contra á metade da veiga da Moucha, despois coa escobiña limparon meticulosamente a roda do muíño xa queda e tamén o chan , tratando de aproveitar ben aproveitada a fariña, logo cunha pala pequena de folla de lata, desas do azucre, botaron o que xuntaron nun dos sacos que permanecía aberto e nesto sorpendidos viron como unha copa alta de fino cristal se pousaba sobre a circunferencia lítica, e despois, ó pouco, viron como un líquido dourado a rebordaba.A parella de muiñeiros ocasionais estaban confundidos, pero non totalmente asustados.”¡ É Albariño!”, dixo Leonardo despois de beber da copa. De súpeto víronse rodeados de luces, música agradable e xente bronceada.Acababa de producirse unha FLUCTUACIÓN TRANSPORTANTE E SIMULTÁNEA NO ESPACIO-TEMPO.Xohán díxolle a Celsa a súa compañeira: “¡ Despareceúme unha copa chea de Albariño!, foi incrible”, ela que non entendeu o que lle quería dicir, limitouse a sacudirlle a fariña que inexplicablemente tiña pousada no pelo e sobor dos ombreiros, el insistente dicíalle:” pregúntalle a aqueles clientes de alí senón mo crees, desapareceu diante dos nosos ollos, coma manipulada polo mago David Cooperfield e cando volveu a aparecer, estaba valeira, ¡ xúrocho!”…Fóra do muíño tamén había xente e algúns ceaban nas mesas de pedra serrada do parque; a parella: María Dolores e Leonardo, cos foles na cabeza, cheos de fariña, pronto suscitaron a atención dos presentes.”¡ Moi realista si señor!”, dicían, “¡Este Xohán ten unhas ideas magníficas!, ¡mira que poñer dous figurantes que veñen de moer para dar ambiente de época!”, e así…Eles a puntiño, pero incapaces de articular verbas, axilizaron o paso polo medio do xentío alí reunido, sen necesidade de acender os farois, nin nada, pois había potentes focos de luz cegadora instalados nas árbores do parque.Confundidos e agora si, bastante asustados,chegaron á casa e toparon todo igual que estaba antes de saír para moer no muíño de abaixo de Barosa; non obstante atónitos e invertidos, prenderon na cadea do can á ovella e meteron o can no cortello desta, para cear beberon peixes e pan mentres comían no viño, laváronse a continuación coa toalla e secáronse con auga e finalmente, despois de entrar pola ventá ó cuarto onde durmían deitáronse moi xuntiños debaixo da cama e todo esto feito en silencio, coma se quixesen seguirlle a broma ó futuro, que brevemente se lles mostrara diferente, fermoso e bronceado.

Na páxina siguente nº79- Ilustración nº 12, tópase a versión B. Do anterior näif plano de sobremesa sobre o Parque Natural de Barosa, esta vez ocupando todo un folio apaisado.

CAPÍTULO III.-MUÍÑOS DE AUGA:AS MÁQUINAS DA RÍA.

I.- HISTORIA.ARQUITECTURA.OFICIOS.

A.-Historia.

Superado o medievo e con el o réxime feudal, as terras dos Señores, chegan ás mans dos servos, agora teóricamente libres.Fano pouco a pouco, cada vez de forma máis segmentada, ata que como problema chegamos a falar do gran encrucillado das terras de labor galegas, ou do minifundio, do que o símil anterior quere ser imaxe.

Precisamente nestes momentos, Municipios coma o de Barro, por medio da concentración parcelaria animada dende o axuntamento e as asociacións veciñais, acertadamente ó meu xuízo, intenta porlle punto final a esta disgregación secular, que aboca as terras de cultivo a unha desagradecida economía de subsistencia, en ocasións romántica, pero inconducente, na realidade globalízante “todo competitiva”, que acabou por botar fóra no seu tramo final este século que conclúe.Recollese desta maneira por fin entre nós o desvelo decimonónico pola tan necesaria Reforma Agraria, da que o mellor deseño das parcelas particulares por dereito de herdanza, ó facelas medrar e mellor comunicalas, tal vez soio sexa unha parte fundamental, pero tan soio un parte do que cumpra facer, para darlle mellor avío ó campesiñado.

Como dicíamos, unha vez que a terra chega ás mans dos antigos servos, certo que por medio livián ó principio de gravosos foros e complicadas enfiteuses entre outras figuras xurídicas, ata chegar o estadio plenamente posesivo, coa propiedade ontoloxicamente dividida en dous novidosos planos:Dominio e Facultade de transmisión universal por medio do unilateral negocio testamenteiro, ademais da posibilidade de comprar e vender, coa única obriga de contribuír ó fisco cos impostos que renda semellante tipo de propiedade total.Falamos da popular “contribución”, máis dunha vez posta en chistes por Castelao e modernamente por Quesada no Faro de Vigo, como corresponde.

Xurde pois a estes vós, a necesidade de explotar os froitos das terras de maneira autónoma…Recórdese que o Señor Feudal, tamén tiña dereitos sobre os Muíños, algunhas pontes de paso, as vidas dos servos e ata Baquico e Caligulesco, dispuña do dereito de pernada sobre as recen casadas, feito este último que fala do totalitarismo omnímodo dos poderes que exercía sobre o seu territorio, nun tempo pretérito que está aí a soio 10 ou 12 xeracións aínda. Circunstancias estas que magnifican os logros acadados polas grandes revolucións cívicas europeas en busca dos Dereitos Humanos e da Dignidade das persoas, parede esta na que sempre hai e haberá que andar pintando , porque o lixo dos tempos é persistente e insistente e as escascaduras son constantes…..

…Explotación dos froitos da terra de maneira autónoma, que por evidentes razóns económicas pronto é colectivizado e así aproveitando a forza das augas nas beiras dos ríos e aínda nos regatos, xorden os Muíños de propiedade colectiva ( Muíños familiares, Muíños de herdeiros), unha especie de pequenas empresas familiares ou xermolo das cooperativas.Existen sobre este tipo de Muíños, documentos que testemuñan como estaban previstos incluso os días e aínda as horas , que lle correspondía moer a cada co-propietario.Outra cousa son os Muíños Maquieiros, que xa funcionan a base dunha prebenda económica en especie, que o Muiñeiro cobraba, segundo medida, da fariña obtida. Maquía esta, que nas “molineras” de corrente eléctrica que viñeron despois, devoradoras incluso de carolos ( espigas malogradas ), xa se pagaba en moeda ( a peso ).

Xa en fariña datacional, pola súa estructura a maquinaria hidráulica e industrial de Barosa, debe proceder dos séculos XVII e XVIII ; nos documentos de particulares pódese contrastar este extremo.A súa proliferación obedece ó aumento da poboación, coma no resto das cousas da humana sociedade, rexida polas leis da oferta e a demanda.

Estes Muíños de Barosa, habida conta o caudal existente , non deberon ser vacacionados obrigatoriamente, polos tempos das regas en que a auga non podía ser desviada , nin distraída para outros usos que non fose o dar de beber ó millo emporretado das veigas.

B.-Arquitectura.

Son os Muíños construccións das que se pretende unha utilidade práctica, polo tanto carecen de pretensións ornamentais, aínda que hai Muíños de aspecto máis coidado ca outros. A planta soe ser cadrada, co chan de terra, en algúns hai lousado. As paredes están feitas con cachotería tosca, incluso procedente do propio leito do río que move o Rodicio ( Roling Stones –Cantos rodados ). As pedras canteiras e o cachote de varia procedencia, aséntanse coma nalgunhas vellas casas aldeás sobre barro, o morteiro de cemento e os ladrillos , que adulteran o ser dos primitivos Muíños, son conquistas posteriores, negativas no tocante á xenuinidade das construccións e a enxebreza, non obstante resultar fornecedores válidos e perdurables no tempo.O armazón do teito é de madeira de carballo ou castaño mellormente, despregándose en pares, cancos e correas, que sabedoras debullan as bocas dos vellos carpinteiros enquisados.A cuberta e de tella curvada do país, procedente no caso dos de Barosa das extintas telleiras de Dena e zoa próxima, que nas letras do desaparecido D.Manuel Lueiro Rey do Grove, aparece amasado o barro, materia prima das mesmas, por homes, mulleres e cabalos coma Manso, ex – combatentes na guerra do 1.936-1.939 (Foi Onte, sesenta e un anos no Cosmos é menos ca unha millonésima de segundo nas Olimpíadas ).

O aceso ó interior dos Muíños prodúcese, esto é evidente, a través dunha porta de madeira bisagrada, suxeita con porlóns laterais de ferro, arriba lintel, abaixo solaina ,ambos de pedra, concluíndo o invento, si porque a porte que abre paredes non deixa de selo, con tarabelo ( picaporte ) e pechadura ó uso.Para deixar pasar a claridade do día, ábrense nas paredes un ou varios ventanucos, que provistan o interior da luz natural necesaria para realizar os traballos propios do Muíño.A entrada de algúns Muíños, existe unha pedra dereita ou fitada cuía misión consiste en servir de apoio ós sacos repletos de froitos, en tanto que se agarda a vez o se descansa da carga.

En Barosa algúns Muíños, teñen servido tamén de vivenda familiar, tal como é o caso do de Abaixo de todo, onde na actualidade se encontra a Taberna Típica, construcción na que veu ó mundo ó parecer Manolo García alías “ O Garulo”; neste existe tamén un forno de cocer pan , o que pode dar idea da dimensión e transcendencia moral (aparte da económica que queda no vento florecente doutros tempos), que para Barro ten este sitio telúrico e primordial, que nin feito de propósito resultaría tan fermoso, ademais.

C.-Oficios.

Vencellados e relacionados con esta realidade que estamos a estudiar, existen ou existiron os seguintes oficios, que habería que diferenciar como se fai nos modernos estudios económicos de mercado da actualidade en: A) Oficios Directos de arrastre e B) Oficios Indirectos asistentes.

1.- O Oficio directo primordial, sería o de Muiñeiro ou Muiñeira, entendéndose por tal a persoa encargada de xestionar a posta en marcha do Muíño e vixiar o seu funcionamento correcto, atento ás diversas partes que permiten un control do mesmo, subministrándolle o froito que desexamos fariñar e ocupándose en definitiva de cobrar a correspondente Maquía en especie, no caso dos Muíños Maquieiros e antes das modernas “Molineras” de corrente, que xa eran remuneradas con moedas de curso legal.

A imaxe dun home ou muller tinguidos de fariña de pés a cabeza, pacienzudos e vagarosos, aínda que algo rosmóns, pode ser un aborde aproximativo, en plan bosquexo, da súa entrañable figura xa desaparecida.Suponse nesta dirección, que tamén tiñan que ser os Muiñeiros e Muiñeiras xente hospitalaria, parrandeiros, misteriosos un chisco e de conversación longa. A tolerancia supónselles , habida conta das troulas ( Muiñadas que alí se celebraban ).A capacidade fabuladora debería serlles atribuíble, pois son os Muíños sitios tremendamente imaxinativos e inspiradores.Aínda que o ruído insistente das moas dificultase a oralidade e a escoita dos “referidos”, poida que valesen de monótono pandeiro, coma contrapunto da gaita grileira con punteiro de hedra, provocando plásticas Muiñeiras.Piden os contos máis ben lume nas lareiras e gramalleiras ateigadas de embutidos feitos coa carne metida nas tripas dos “semellantiños”. 

2.- Oficios indirectos, asistentes: a.-Canteiros ,b.- Ferreiros, c.-Carpinteiros, d.-Ferradores, e.-Agricultores.

a.-Canteiros: Este oficio pode actuar na construcción do Muíño en si, coma pequena casiña de pedra da marxe do rio, pero indubidablemente o seu cometido fino e de "palicar", case artístico prodúcese na confección artesanal das pedras de moer: a Base fixa máis branda sempre e a de arriba móbil e danzante, máis brava e dura para roer nos diversos tipos de gran.Expresiva neste senso é a verba claramente de argot, darlle “unha peteirada” as moas.Sustanciosa é a frase empírica que anuncia que: “ Dúas pedras duras non fan fariña”.No Poeta Celso Emilio Ferreiro, de Celanova-Ourense, bebendo da realidade a pé de esforzada canteira, os Canteiros dispoñen dunha lingua propia: “ Verba dos arxiñas”, na esfera do “Barallete” que é unha xiria ou xerga artesanal dos afiadores, paraugueiros e outros oficios ambulantes.Véxase o Poema:”Gabanzas dos Canteiros”, do coñecido libro do Celanovés, titulado: “ A Longa noite de pedra” do ano 1.962.

b.-Ferreiros: Toda vez que estamos falando de Muíños hidráulicos de rodicio horizontal, evolucionando dende os antigos e deteriorables de madeira, con aspas do mesmo material batuxando na auga dinamízante e podredora, ata os máis modernos de ferro, a función destes Vulcanos forxadores , de face emborrada e silencios metálicos, dise soia.Eles son os ígneos compoñedores das pezas tronzadas polo uso.

c.-Carpinteiros: Deles e soio deles e máis dos ratos que aquí se amentan por haber algo de san comedia, son portas e contraventás. Entran tamén no seu reino e mestría partes fundamentais da máquina de moer, coma a Moega ( depósito en forma de pirámide invertida onde vai o froito), a Quenlla ( canaliño por onde descende o gran) etc. que se explicarán por miúdo máis avanzadas estas letras de ensaio.Tamén lle son propias as madeiras que consisten o teito: pares, cancos e correas da armación.

d.-Ferradores: Transportar o gran en brutos ferrados deica as instalacións do Muíño, era lugar común na época do seu florecemento, por eso os Ferradores, tiñan bo Agosto en tales idus calendas.No presente tal oficio, existe aínda e montados en aparatosos 4x4, ferran a domicilio (coma os provedores de pizzas), as monturas dos afeccionados ó nobre deporte da monta ecuestre, que en Barro ten certo éxito segundo filmo. Despois as uñas manicuradas polo profesional, andan nas bocas dos cans e un saca conclusións enormes, tipo a de ver a cabicha do xaruto no terreo e asegurar colombinamente que comeron biscoitos.

e.-Agricultores: Esto é de caixón encaixado con precisión científico reloxeira, coma que ten que haber chuvia que foi de mares e fontes, para existir as fábricas de paraugas. Sen veigas de millo, sementadas, sachadas e arrendadas baixo a fotometría maial de alto Lourenzo, permítaseme a perentoria licencia, por non haber nin hai necesidade de limpar o zapón con verduras, que así utilizadas non se cocerán en pota de caldo provocador necesario da baixada de pantalóns, para facer ese traballo, ben de campo, que agora se dispara en cuncas de colores.

II.-TRADICIÓNS.

Son segundo definición de diccionario, o conxunto de coñecementos , crenzas, usos e valores culturais e morais transmitidos de xeración en xeración; a este sagrado acervo pertencen no mundiño rural e agrícola dos Muíños:

A.-As Muiñadas.

Que son as veladas que transcorren no Muíño mentres se moe o gran. Alí mozas e mozos divírtense parrandeando, cantando e bailando.No ventre destas reunións ociosas naceu a Muiñeira.Poetas coma Francisco Añón de San Campio de Outes, na Ría de Muros e Noia, fixéronse eco das escenas e picardías propias destas troulas, léase a súa Poesía: ¡ Muiñadas !.Populares cantares de común coñecemento como o que di:

“ Unha noite no muíño

unha noite non é nada

¡ Unha semaniña enteira,

eso si que é muiñada !”

testemuñan o agrado e simpatía que lles producían ás xentes estas veladas baixo os selénicos raios de prata do tan proverbial satélite para a vida biolóxica no planeta azul ( Véxase o pequeno ensaio sobre semellantes transcendencias cósmicas, do divulgador científico americano, xa tristemente desaparecido, Isaac Asimov, titulado: “ O trunfo da lúa”).

Respecto a este uso e costume, do que naceu algo tan plástico e fermoso coma o baile da Muiñeira, hoxe indiscutida, ensinada e valorada en toda a xeografía do País Galego, a Igrexa planteou graves admonicións e reparos de arnaxe moral, chegando a intervir as Audiencias de Xustiza respecto a outro espontáneo punto de reunión rural como eran as Fiadas, ou Fiadeiros: que se facían polas noites nunha casa para fiar, parolar, cantar e contar historias e chistes; ás veces interrompíase o traballo para facer xogos e podía rematar a reunión cun baile. A pesar destes malos informes, sábese ( a Historia indubidablemente é a nai de todo ), que persistiron ambas manifestación do libre espírito da xente e a súa desaparición debéuse a paulatina extinción da antiga sociedade agraria galega, da que restan estas e outras cousas vivas gracias a tinta dos etnógrafos e outros estudiosos da nosa historia.Diante desta tamén selección evolutiva da historia, e á vista do que xurde para substituír o pasado, nacen termos coma o da :”Retrofilosofía”, suscitada entre outros polo tan sincrético ecléctico Fernando Sánchez Dragó, nun intento de desandar os camiños equivocados da contemporaneidade…..

Ilustración nº 13.-Gaita Galega.

B.-As Maquías.

En singular Maquía, é verba procedente do árabe vulgar: “Makila”, có significado de medida. Xa aludida nas páxinas anteriores deste texto, a súa significación correspondese coa porción de gran, fariña ou aceite que lle pertence ó muiñeiro por levar a cabo o seu traballo. Recibe este mesmo nome por proximidade e extensión familiar, a medida utilizada para realizar esta operación, que era de madeira con asa do mesmo material, cunha capacidade un pouco inferior a un kilogramo de fariña.

C.-Outros.

Ponde ter tamén aquí encaixe os tradicionais traballos de limpeza e mantemento das diversas partes do muíño: Empachamento das moas por culpa do gran verde ou húmido ( lento), picado das rodas ( novas), solución de avarías, coidando de que o Muíño non moa nas pedras sen froitos que mastigar, baixada ó inferno pola portiña de acceso interior para manter en bo uso a maquinaria, limpiándoa de ramas, follas e outros atrancos, que superaron a defensiva e depuradora grade e de paso pillar algunha troita alí atrapada e sen saída.Da veda e de desovar non di nada aquí.

Na páxina siguente nº 89, ilustración nº 14, tópase unha lámina mixta referente o antigo mundiño dos muíños.

III.-ESTRUCTURA DUN TÍPICO MUÍÑO GALEGO.

Os Muíños de abaixo arriba ben se poden dividir en tres partes, para o seu mellor estudio e comprensión, dúas destas partes son receptoras: De auga, líquido que fai mover as aspas do rodicio que pon en marcha ó Muíño chamada: Parte inferior ou Inferno, e a tamén parte receptora, de gran e outros froitos agrícolas: Parte superior, mentres que a: Parte intermedia ou central, e a que moe, tritura, mastiga e roe nos froitos ata convertelos en fariña, que é do que se trata en definitiva. Véxamos estas partes con maior detemento:

1.-Parte inferior ou inferno receptora de auga ( fig. 1)(Ilustración nº15).

Soto, parte baixa do Muíño, receptora da auga que tras depurarse na Grade (2), á que acede polo Canle (1), chega ó Cubo (3), cuio volumen e aceso ó inferno onde esta o Rodicio, regula o Pechadoiro (5). O Rodicio (4), é o motor hidráulico do Muíño, que ó recibir o impacto da auga nas aspas, fai xirar o Eixe ou Veo ( 6), que moverá a Moa convexa da parte superior da Base fixa e cóncava. (7) o Aguillón e a Ra ou a Agulla e a Enrán, partes sensibles do mecanismo de rotación do Rodicio, póusanse sobor da ( 8) Mesa ou Rieiro, que incrustada na parede por un lado , polo outro ensambla no (9) Erguedoiro ou Tempero, calibrador da fineza da fariña, que na (10) Cruz ten oportuno manexo.

2.-Parte intermedia moedora ( fig.2)(Ilustración nº 16).

Nesta parte crucial do Muíño , tópanse as pedras traballadas polos mestres Canteiros, encarregadas de levar a cabo a trituración do gran. Entendidos na materia sábenas diferenciar á hora de elixilas nos nichos naturais dos nosos montes, unha vez que hai millóns de anos foron cuspidas a superficie polas entrañas ferventes da Terra habitación.Elíxenas segundo teñan distribuída pola súa superficie a granulación ( pintiñas ), fálase de pintiñas negras, castañas e brancas e tamén de ollos de perdices. Nos muíños albeiros, dos que hai poucos, existen pedras brancas ( cuarcitas ou calcarias ), máis suaves e finas, utilizadas para moer Trigo e outros cereais, impórtanse estas do centro-sur de España.

Na figura nº 2, distínguense (1) o Pé, estable e fixo sobor do terreo ou chan do Muíño , (2) O Ollal, por onde a gran acede ó interior das pedras, e (3) a Moa superior xiratoria encarregada de moer ou triturar o gran, coa pasiva colaboración do Pé ou Base. Aínda que non se debuxa na figura nº 2, arredor do Pé Base e da Moa xiratoria, pode existir un cerco de madeira, para evitar que caía a fariña ó Tremiñado: espacio arredor do Pé correspondente ó chan, cerrado con pedras ou madeiras para evitar que a fariña voe por toda planta do Muíño.

3.-Parte superior receptora de gran ( fig. 3)(Ilustración nº 17).

Esta sería a parte aérea receptora do gran, feita de madeira e cos enxeños precisos para transmitirlle a danza vibratoria da Moa a Quenlla ou Adellón, e regular por medio da Parrilla e a Espicela a torrencialidade do gran , que cae en cada momento na boca do Ollal.

Na figura nº 3, vese (1) a Moega ou Adella onde se deposita o gran que se pretende moer, que coma a area dos antigos reloxos, vai minguando a medida que a Moa xiratoria vai facendo o seu traballo fariñador. (2) A Quenlla ou Adellón en forma de canle, tamén de madeira, vibratorio o con apliques, (5) A Parrilla e a Espicela, reguladoras do gran que debe pasar ou transitar, (3) dous buratos simétricos chamados Fiadoiros, por onde cruza a ( 4) Segorella ou Fiadouro, na que se cingue  (6) O Tangaño, Taravelo ou Tarangaño transmisor do movemento vibratorio, ánima do Muíño.

                 

               

III.-ANEXO Nº 2:INFORMACIÓN SOBRE MUÍÑOS.

1.-Gerardo Álvarez Limeses, no seu xa histórico traballo sobre Barro, para a Enciclopedia “ Geografía de Galicia”, Tomo XII páxinas 374-378, apunta a existencia de 20 Muíños fariñeiros en Barro.

2.-En dous cadros incluidos no libro titulado: “ Guía para o estudio dos Muíños de auga da Terra de Caldas”, de varios autores, rexístranse 19 Muíños na parroquia de Barro e 2 en Valiñas, aportándose alí sobre os mesmos outros datos de interese.

3.-Na parroquia da Portela, aproveitando a motricidade das augas dos regatos do monte, existen Muíños na Costa ( Briadoiro) e no lugar de Parada-Silvas, todos en estado ruinoso.

4.-O Rego-Riiño do fondo do Val na Pombeira de Balbón ( Agudelo), ten movido rodicios de varios Muíños fariñeiros, hoxe en estado ruinoso, situación que afecta á maioría dos referidos aquí.

5.- Teño noticia por Benigno Constenla Fontán, dun Muíño en bo uso no Porto Romeu de Perdecanai. Fai pouco tempo 27-3-2.000 segundo o meu Dietario, andando ás troitas por terras de Meis con José Magdalena Rodríguez, ó pé do curuto onde está a Igrexa de San Benito de Lores, vimos funcionar o Muíño aproveitador das augas ou sangues de brañas de Silvina Rial, está familia sorprendentemente tamén ten plantada unha parra de uvas negronas, armada con salgueiros algúns abrollados, sobor do regato troiteiro; ela di que dá bo viño.

IV.-COPLAS DOS MUÍÑOS:

1.-Comentario sobre as coplas contidas no Cancioneiro Popular Galego de Ramón Cabanillas, no apartado:oficios de mar e terra.

Das Oito Coplas sobre o mundo dos Muíños, recollidas polo Poeta de Cambados Ramón Cabanillas, coa colaboración doutros personaxes coñecidos polos amantes das Letras Galegas, ós que o Autor de :” A Noite Estrelecida “, referencia e expresa agradecemento no limiar do libro, soio as dúas que deixo para o final tocan temas distintos ós enredos amorosos.Esto indica como apuntei nun apartado anterior, que os Muíños eran lugares de gran relación e contacto entre a xente xove, onde andaba espida a picardía e o cortexo e o requebro amoroso eran a salsa cotiá das relacións que se establecían.Hai que admitir a luz das Coplas e das razóns dadas polos maiores que lembran algo eses tempos de Muíños e Muiñadas , que en tan bucólicas paraxes amenizados pola música acuática engaiolante, nas noites interminables do inverno, ou baixo o río escintilante das estrelas que lle dan corpo a Galaxia Láctea no verán, á busca do outro, o rito do apareamento producíase coa naturalidade e a frecuencia, que viste fermosamente na maioría das ocasións as Coplas Populares sobre os Muíños de astucia amorosa, sobreentendidos e chanzas picantes. Aí van pois cun pequeno comentario meu, repectando o número que no libro lles asignou o Autor.

             533

Fun que non fora ao muíño

e non fun para moer;

fun falar coa muiñeira,

non me quixo conocer.

Pequeno comentario: Cabazas de Muiñeira, a un amante que vai ó Muíño sen fol de gran que moer, en busca de amor unicamente, que non é pequena empresa……

             537

Muiñeira abrancuxada

de tanto andar coa fariña

eu ben sei dun rapaciño

que ten pon coloradiña.

Pequeno comentario: A fariña pon á Muiñeira branca en tanto que o amor sácalle colores de mazá madura:¡ Grande prodixio este da paixón ceiba e desatada, que garante a continuidade da especie humana!.

             544

O Muíño troula, troula

bota a fariña da roda

a meiga da muiñeira

ten un andar que namora.

Pequeno comentario: Mítica e lendaria fermosura das Muiñeiras, por oficio expostas ó ollo público invasor deséxante, constantes dianas das frechas de Cupido.

             547

O Muíño moe, moe

a fariña vai na moa

a filla do Muiñeiro

antramentras se namora.

Pequeno comentario: O Amor e a Fariña unha soia cousa. ¿ Que mellor entretemento?, ¿ Que paixón máis elevada e eterna ?. Si, Amor e Fariña ou viceversa, alimento e cariño, pedra filosofal de todo tempo e toda civilización con pretensións de continuidade.

             536

Meu home foi ao muíño,

a muiñeira ten a sarna

moerían de mistura

cando o meu home se raña.

Pequeno comentario: Inclúoa por non discriminar ningunha das Coplas de R. Cabanillas, pero coa “sarna” enfermidade contaxiosa da pel, estaría ben desesperado quen se lle achegase.Pésima Copla esta.

             540

O meu home foi de troula

e veu cheo de fariña,

el muiñeiro non é

eu non sei a que se arrima.

Pequeno comentario: Ben fermosa me semella en cambio esta outra de sospeitas e celos, que sabe utilizar nos elementos de proba dentro dun argumento razoado, para rematar cunha ignorancia resabida, que por elipses acusa xenialmente.

             532

Tódolos que cantan ben

Teñen posto no muíño

Os que non saben cantar

miran por un buraquiño.

Pequeno comentario: Muíños Academias de Canto, Conservatorios da “Bouza dos Parias” que dixera Manuel Cuña Novás. A boa voz e a gracia do ton , franquean as portas de semellante escolanía muiñeira.

             541

Non quero ser muiñeiro

nin barrer no tremiñado

porque din que no outro mundo

piden contas do roubado.

Pequeno comentario: Leva esta copla implícita a mala fama dos muiñeiros, ambiciosos e avarentos de maquías, condenados sen remedio ás lapas enormes do inferno. O Tremiñado, é o espacio que rodea ó pé base, onde cae a fariña que consegue desbordar o cinto circular de madeira , que para precisamente evitar o seu derrame teñen moitos muíños.

2.-Outras coplas dos muíños.

As Coplas que a continuación referencio e lles fago o meu pequeno comentario particular por ser as que máis me interesaron, topeinas no libro : “ Tódolos Muíños da Terra Gallega” , do que é autor Andrés Sampedro.

             1

Anda a Roda.

Anda a roda

anda derredor

canto máis a roda anda

máis lle quero ó meu amor.

Pequeno comentario: Canto máis moe o muíño, máis tempo ten a amada para estar nos brazos do seu amado.

             2

Unha noite de chuvia e frío.

Era unha noite de chuvia e frío

a que pasei no muíño do río.

Entrei para adentro, empecei a cantar

para non ter medo e a noite pasar.

Petaronme na porta, empecei a correr

era o Marquesiño que viña a moer

¡ Ai, Marquesiño ! ¿ Que pensas facer ?

que ti esta noite non podes moer.

Pequeno Comentario: Fala a copla dunha noite de chuvia e de frío das que tan ben coñece esta terra sulagada. Expresa o medo, o temor metafísico dunha muller soia que vai moer ó muíño do río. Cantar para non ter medo, o que canta as penas espanta, un recurso de auto acompañarse un mesmo escoitando a súa propia voz ó tempo que nos embolicamos na melódica letra da cantiga de que se trate. Esa chamada inesperada na porta, en semellante noitiña de cans, infernal, debeu de porlle a carne de galiña á protagonista e a peluxe en espeto coma unha gata espantada. Aínda que nos últimos chanzos da nobreza ( Marqueses, Condes, Duques ), quen chamaba era un Marqués, cariñosamente Marquesiño na voz da protagonista. Sen embargo dásenos noticia de que esta noite non pode moer o Marquesiño, non lle correspondía. Unha pregunta queda no aire: ¿ Que pensas facer ?, a malicia e a picardía unha vez máis, en tal sitio e en tal noite ten o terreo abonado. A protagonista entrégase a unha louca noite de amor, libre xa do medo nos brazos amantes do Marquesiño. Puidera ser propiamente…..

             3

Fun ó muíño moer.

Fun ó muíño moer

nin moía nin muiñei

perdín a trenza do pelo

iso foi o que gañei.

Pequeno comentario: Perder a trenza do cabelo, desfacer o peiteado, fermosa suxerencia , punta dun iceberg tórrido de paixón delirante, que na copla queda sen dicir.

             4

María foio ó muíño.

María foi ó muíño

cun ferrado de centeo

deulle un bico ó muiñeiro

e rendeulle un ferrado e medio.

Pequeno comentario: Copla evidenciadora que me semella menos fermosa ca anterior polo que ten de mercantilismo e prostitución.Un bico por ferrado e medio de centeo.( Un ferrado equivalía de 15 a 29 Kgs. segundo a zoa).

             5

Na porta daquel muíño.

Na porta daquel muíño

hai dúas pedras de asento

unha para namorar

e outra para pasar o tempo.

Pequeno comentario: Sobre dous asentos de pedra, dúas maneiras de estar . Tempo máxico e vaporoso dos Muíños que se emprega en namorar ou na sublime magnificencia de deixalo ir baleiro cara a ningures en busca da eternidade.

             6

O muíño da maquía.

Muíño da maquía

Deus te vexa vir meu saco

seis maquías che rapo:

dúas por te levar,

dúas por te moer,

dúas por te traer;

arrímate para aí saco

se non te veñen a buscar mañan

outras tantas che rapo.

Pequeno comentario: Ambición e avaricia de muiñeiros, darse unha farta de maquías.

             7

Miña nai non me deixa.

Miña nai non me deixa

andar de muiñada

porque un día o muiñeiro

quíxome levantar a saia.

Pequeno comentario: Protección materna diante das arroutadas do muiñeiro.

             8

As que ó muíño van.

As que ó muíño van

se son bonitas

logo as moerán.

Pequeno comentario:Un moer sobreentendido , que utiliza a verba príncipe do contexto, no canto da que o politicamente correcto censura, pero que non evita que a cavilemos, nin é a súa intención.Este tenor máis ben , acentúa a malicia dun feito natural.

             9

Miña nai non quere que vaia ó Muíño.

Miña nai non quere que vaia ó muíño

porque o muiñeiro métese comigo,

métese comigo, rómpeme a saia,

miña nai non quere que ó muíño vaia

que ó muíño vaia, que vaia ó muíño

porque o muiñeiro métese comigo,

métese comigo, rómpeme a saia,

miña nai non quere que ó muíño vaia.

Pequeno comentario: É esta unha copla musicada moi coñecida , que a min mesmo me cantou a miña compañeira.A insistencia do “métese comigo” pertinaz e reiterativo, agrava o feito e a alarma. A este comportamento do muiñeiro , modernamente chámaselle “acoso sexual” e ten tipo penal no Código Criminal.Sen embargo comportamentos capaces de dar froitos ou Coplas coma a anterior parécenme destipificables polo ben do arte; non sexa que estemos chegando a unha insufrible sociedade onde todo o que non este obrigado , este prohibido, sen ningún marxe de libre manobra para o individuo. Claro que o de romperlle a saia é excesivo sempre…..

             10

Dous muíños a moer

un anda e outro desanda

así fai o ben querer.

Pequeno comentario: Non ten sentido o tenor desta Copla, porque o ben querer é firme e estable. Para referenciar os tiras e afrouxas típicos da cotiá convivencia pode pasar.

             11

Deixei para o final o comentario dunha estrofa do Poema: “ No Muíño” do que é autor José Luis Reza Cabana incluido no mesmo libro indicado antes de Andrés Sampedro, e que abre o seu traballo, despois do preliminar de Estanislao Fernández de la Cigoña Núñez, home galego este de recente coñecemento libresco para min, que xa me parece un Félix Rodríguez de la Fuente do país esmeralda, di así a estrofa:

“ O Muíño é refuxio

de gardas e bandoleiros

de almas, que andan perdidas

de ladróns e romeiros”

Pequeno comentario: Mestizaxe, xuntanza, camarote dos irmáns Marks, arca de Noé, punto de reunión e encontro, os Muíños que tanto saben da nosa pasada historia deberían ser nomeados catedráticos, velliños mestres do río, casiñas de mouras e fadas, poboado dos homes e mulleres acuáticos.

            

CAPÍTULO IV.-BAROSA: HISTORIAS E LENDAS.

Entorno á paraxe de Barosa, na actualidade Parque Natural da Ría de Barosa, teño coñecemento de dúas Historias e dúas Lendas, esto entendendo as Historias: coma a narración de feitos reais ocorridos verdadeiramente, ou ben ocorridos soio en parte, redondeados despois a base de fantasía e imaxinación popular, sen crear propiamente mitoloxía. e entendendo por Lendas: O relato fantástico, xeralmente con certa base histórica, que a tradición foi elaborando; algunhas Lendas conteñen os mitos e símbolos nacionais de todo un pobo.

Resultan ademais neste caso as Historias máis modernas cronoloxicamente, case contemporáneas, mentres que as Lendas topan fundamento detrás dun plurisecular monte de tempo.

A.-AS DÚAS HISTORIAS DE BAROSA.

As historias que coñezo amosan unha común etioloxía ó seren nadas entorno á relixión. Ambalas dúas teñen que ver directamente co tan romeiro santuario de San Breixo ou San Verísimo de Barro.

1ª Historia: “As campás do fondo da Ría de Barosa”.

Di o verbo popular que unha noite de moito temporal, unha chispa ou raio arrincou as campás da Igrexa de San Breixo ( esto pudo ser real), castigando así a divina cólera o afrouxamento das boas costumes por parte dos fregueses.( Fantasía desta historia), as campás rodaron pola pendente precipitándose a pinchacarneiros polo desnivel do terreo ata que finalmente caeron e se mergullaron definitivamente no interior das augas da Ría de Barosa.Engádese a continuación, que como queira que as campás non foron recuperadas, cando nace un novo ser ou morre alguén na parroquia, oíense tocar as campás de San Breixo, diferenciando no toque a nova de que se trate, manifestando ledicia o pranto.

Magnificamente no imposible fondo dalgún goio dos da Ría, as campás tocan soias, a historia non menciona campaneiro tanxedor que mova vigoroso o badal tundeando o bronce. Adiviñas e sabedoras as campás anuncian ademais nacemento ou morte.

Outra versión manifesta que é nas noites de temporal semellante ó día en que se descolgaron do campanario, cando se oe o seu son atrónante, emerxendo das profundidades dos goios, para recordarlles ós fregueses conturbados a súa culpa imperdoable ou algo así de masoquista imprescritible no tempo.A cólera divina, nesta historia, non perdoa e as campás sancionan o descoido e o desleixo dos pobres veciños da parroquia Barro.

2ª Historia: “ A estraña desaparición de San Breixo”.

Di o verbo popular que un Domingo antes da Misa Maior, primeiro o párroco titular e despois os veciños asistentes ó oficio relixioso, descubriron a falta de San Breixo da súa fornela ou sitio no altar de toda a vida.Diante de semellante acontecemento o oficiante, despois de dirixirse ós presentes, decidiu celebrar aínda así a Santa Misa e que inmediatamente que rematara sairían todos na procura do Santo “missing” (desaparecido).

No sermón dese día o párroco despois de revistar unha serie de posibilidades entorno á desaparición de Santo tan sinalado e de tanta devoción na parroquia, concluíu expresando o seu íntimo convencemento de que, a ausencia do avogado do reuma e outros poderes en relación coa saúde dos presentes, en función das súas ocupacións agrícolas en moitas ocasións coa necesidade de expor o corpo e os osos á choiva e á climatoloxía adversa, debíase á falta de pago dos dezmos.

Si, San Breixo actuando os seus poderes sobrenaturais, fóra do entendemento común, contrariado pola demora no pago dos tributos dos que era acredora a Igrexa, fuxía da súa alta e sagrada cátedra, para manifestar o seu malestar e esixir os seus lexítimos dereitos de sempre.

Atendendo á proposta do párroco, saíron pois todos xuntos a cachear polos arredores, á cabeza o oficiante vestido coa roupa de misar, acompañado polo sancristán que levaba a campaíña para mellor dirixir a cerimoniosa busca.

Cansos de esculcar sen éxito no Castro e nas inmediacións do mesmo, despois de haber recorrido todos os currunchos do adro e do camposanto, baixaron en dirección á Ría de Barosa. Primeiro o párroco encamiñouse río arriba, rexistrando detrás de cada carballo ou xuntanza de loureiros.Volvendo todos despois sobre as pegadas aínda frescas, empezaron a baixar pola orela das fervenzas coidándose cada quen de non esvarar e caer na corrente, co risco evidente de amartelar as vellas campás coa cabeza en caída libre sobor delas.A todo esto de vez en cando soaba admonitoria a campaíña de prata do Sancristán e entre rezos e ferventes súplicas, oficiante e fregueses, axeonllábanse humildemente sobor da lama e as pedras do estreito e labiríntico sendeiro, tratando de ganar a confianza do Santo volatizado do seu sitio no altar maior.

Xa volvían de baleiro, desesperados , anguriados e feridos nos sentimentos, sen achar a venerable imaxe, cando ó párroco se lle ocorreu que tal vez debían facer referencia ós dezmos debidos, para un bo éxito da pescuda que estaban facendo entre a vexetalidade natural e as vellas pedras do monte e da ría.Consistía a referencia en cuestión en unha especie de monótono ladaíña de rosario, que insistente tiña que expresarse da seguinte maneira:

Párroco: ¡ Santo San Breixo, aparecede vos !

Fregueses: ¡ Que os dezmos pagámolos nos!

Así indefinidamente e con estrema devoción ata que aparecera Santo de Romaría tan popular e de tanto respecto. O resultado foio que despois de andar un pouco sobre o andado, apareceu a imaxe do Santo, entre a total ledicia dos presentes, seguramente convencido polas respostas que os aflixidos veciños lle daban ó párroco.

Unha ramificación desta Historia e a que conta que San Breixo en absoluto perdeu o tempo durante a súa ausencia, e que alí onde apareceu , descubriron de paso que nacía unha fonte de auga clara e transparente que tiña toda a traza de ser milagreira.

En si mesma a Historia esta, ten toda a pinta e a necesidade absoluta de ser unha cómica argucia do párroco, para cobrar da parroquia os antigos dezmos ou tributos que esixía a Igrexa Católica dos homes e mulleres por ela espiritualmente auxiliados.

Verdade ou non, con anticlericalismo ou sen el, anda esta Historia nos beizos da xente e a miña obriga nestes intres e referila, cousa que acabo de facer, certamente sen gran interese vibratorio.

3.-Comentario final sobre as dúas historias.

O sobrenatural ó servicio de moldear e conducir a vontade da xente común , segundo a dirección ideada por unha relixión e unha relixiosidade súper institucional como é a Cristiá.Sen embargo a Igrexa Católica maioritaria nos Eidos do meu Contento, cumpriu e cumprirá durante moito tempo aínda, un papel social importante. Naides está a xulgar a entrega e o esforzo incluso dos seus ministros, non obstante estas Historias falan escuramente dos tempos pretéritos, claro que a actualidade tamén mantén eivas importantes non puntualizables , nin sometibles a crítica aquí, porque non é esa a nosa batalla.O Máis Alá da vida, se de alguén é patrimonio é do Ser Humano e non das súper relixións con maquinaria de estado.

Por outra parte, e en absoluto é este un intento de revisionar nin de revolucionar a historia, chiscándome agora con Otero Pedrayo, a ermida non soio subiu ó alto do outeiro elixido polos Celtas para construír as súas cidades, senón que ademais tamén creou historias relixiosas con marchamo de Lendas, que no caso de San Breixo tampouco deixan realmente un sabor de boca memorable e positivo.Por forza sucumben estas, diante das auténticas Lendas exteriores a pecados e remordementos, moitos máis creativas e fermosas das que me ocupo a continuación.

B.-AS DÚAS LENDAS DE BAROSA.

Teño coñecemento de dúas destas narracións transmitidas de forma oral de xeración en xeración. Imaxínome que o seu éxito e perdurabilidade no tempo, débese ó seu contido belamente fantasioso e á necesidade de entreter o tempo de estar sentados a carón da vellas lareiras de pedra ben alimentada de rachóns de carballo nas longas invernías atlánticas, debaixo dunha pluviosidade moitas veces oceánica, case mergulladora de pobos enteiros coma Barro, situados na transfranxa litoral inmediata á ribeira.

En circunstancias climáticas aínda máis difíciles e illadas, dado o concurso da branca e fría neve dos tesos dos Ancares e o Courel, naceron os contos que agrupados baixo o título : “ A luz do candil” escribiu Anxel Fole. Fan cavilar estas circunstancias climáticas concorrentes , de fasquía indómita , na importancia que as isóbaras, as borrascas e demais elementos meteorolóxicos teñen no espírito creativo dos artistas; o clima xa dixo Montesquieu no “Espírito das Leis”, é indubidablemente un forxador de pobos e ¿ como non ? dos artistas interpretes dese pobo.

Volvendo ó que aquí importa as dúas Lendas de Barosa , que en ocasións mesturándose semellan unha soia, a min sen embargo paréceme que unha , a primeira Lenda, agroma do mundo dos Míticos Mouros tan prendidos na imaxinación popular dos galegos, por onde resulta segundo Mar Llinares que: “ A figura da Moura é unha figura complexa, na que se proxecta tanto o que a cultura popular galega cre que debe se-la muller como tamén todo o que non debe ser, e o aspecto que o home máis teme dela: o seu poder máxico, o seu poder de seducción, a súa sexualidade activa e non controlada por medio do matrimonio e o sometemento sexual” ( Páx 67), do seu traballo titulado : “ Os Mouros no imaxinario popular”.

A segunda Lenda, xurde se cadra aínda máis rica e potente ó proceder da Cultura Celta Castrexa, diante de ser asimilada polo vasto imperio romano de occidente e despois ir recibindo os sucesivos impactos da progresiva civilización.Seguramente irremediable avance da historia que encerra en si o tempo, que por exemplo en América interrompeu de forma bastante traumática en ocasións o devir dos pobos indíxenas, e aquí en Galicia escagallou as ramificacións da cultura orixinal céltica, aínda viva e con idioma vivo:O Gaélico na Vella Irlanda.Denominación e sometemento que debeu ser doído como todos estes encontros friccionados de culturas e de formas de entender o mundo. Con todo quedou abundante noticia da súa forma de vivir, ser e ata sentir, mediante o estudio realizado por Historiadores de gran valor, sobre os restos arqueolóxicos topados nos Castros e todo o megalitismo riscado e mortuorio  encontrado, ademais de alfaias e armas de guerra.Acervo que redondea o verbo popular, vivo coma un prehistórico ser conxelado nos beizos acesos da xente, onde se expresan as antigas lendas deste pobo Celta, orixinal xermolo humano desta nosa terra, que non deixou aquí documentos escritos, porque seguramente non lles dou tempo a historia e presenta unha humilde arquitectura de pedra cachotada con teitumes vexetais.

 

Ilustración nº18.-Vivenda Celta.

Confiaban os Celtas, na prodixiosa memoria dos Druídas e dos Fili, Poetas profesionais da orde Druídica, feito este que tanto fervor levanta, ás veces excesivo, en mentes entusiastas do celtismo que en tal falta de fontes escritas e planeando esoterismos sobor das labirínticas riscaduras pétreas, queren transcendentalizar esta cultura, facéndoa capaz de respostar a preguntas galácticas e metafísicas.Entusiasmos a parte, queda da cultura castrexa e do celtismo evolucionado no resto das rexións célticas de europa, un conxunto lendario importante capaz de motorizar altas plumas literarias, volvendo e revolvendo nas seus deuses, costumes e mitoloxía.

Aquí en Galicia alén do tesouro xa estudiado polos historiadores e escritores que inspirados nese mundo, a salvo da romanización e cristianización, souberon filtrar as súas vellas esencias, perviven ademais dos seus hábitats, moitas veces aínda soterrados e definitivamente enterrados algúns xa, o palpito das súas fermosas e cativadoras Lendas.

Quero significar aquí que , a min paréceme que a Historia, por inxusta que sexa ou semelle, é ademais de inapelable, evolutiva case coma un ser biolóxico e que dicir debía ser así, se non fora que, e outras expresións revisionistas, máis alá da necesaria crítica, abondan no confusionismo e non solucionan nada diante dos feitos consumados, presentando mundos mellores na utopía do que pudo ser e non foi a chouto de víscera quente.Imponse o mestizaxe, o eclecticismo sincrético con abundante retrofilosofía, collendo o mellor de cada cultura das que no mundo hai e deixando un ronsel ético polos sanguentos escenarios da historia que evite o estrangulamento xenocida dunhas culturas por outras culturas máis fortes nun momento dado da historia.As reivindicacións pasionais e sentimentais dun celtismo sen concesións son perdelo o tempo, non obstante é válido sempre mergullarse, referir historias, desexos e sentementos.Nada do que foi pode volver, ter morriña e valorar o pasado, non permite rexistar e revisar a historia para asentar teorías de estrañeza e rebeldía. A historia debe empezar a facerse co espírito dos máis sabios e xustos da especie, deixando que sobor das armas medren as silvas de ruína que ata hai ben pouco agochaban verbi gratia a industria hidráulica de Barosa.

1ª Lenda: “A moura que se peitea cun peite de ouro e se baña espida nas claras augas da Ría de Barosa”.

Di o fermoso e sabio verbo popular que nas augas puras e transparentes da Ría de Barosa, por forza fóra das horas de escintileo do astro rei:Nas noites de Lúa chea mellormente, con magnífico cerco refulxente incluso, debaixo da luz branca do alba, co planeta Venus en plan gran estrela matutina iluminadora das tebras, ou entre o lusco e fusco de cada xornada, nese transito entre a noite e o día, creador de tan irreais atmosferas, cando o tempo semella quieto…..facilmente pódese aínda na actualidade ver espida amosando unha pel branca coma o alabastro, á Mítica Moura de vermellos cabelos, outros din que os cabelos son louros, peiteándose vagarosamente cun peite de ouro. O corpo da Moura, consonte se di, roza no que debe ser a perfección da beleza quintaesencian e as súas proporcións cheas de suxerentes e sensuais curvas, son achables unicamente na mente dos escultores gregos clásicos.

Permanecendo sempre inalterado o compoñente básico referido, despois pode suceder que a Moura teña unha flor na boca que hai que coller con valente gallardía para conquistala  súa vontade,ou tamén pode acontecer que a medida que o peite agarima na súa longa melena, que lle reborda as simétricas nádegas, os pelos que se desprenden se vaian convertendo en ouro, susceptible de ser recollido co conseguinte enriquecemento, así mesmo oferta poliédrica a lenda a posibilidade de facer algo a favor da Moura, que lle outorgara a quen así proceda grandes riquezas:Peiteala, levarlle alimentos periodicamente, desencantala cando fica atrapada en corpo de serpe, por medio do tan arquetípico beixo dos contos de fadas.Préstanlle tanto estes servicios á fermosa muller da Ría, que acostuma a  recompensalos xenerosamente con ouro de boa calidade. 

Pode ser non obstante, que para alcanzar tan apetecibles riquezas, a testemuña colaboradora que entra en contacto coa muller, teña que abondar nunha credibilidade case cega deica ela e ademais facer exactamente o que lle indica, sen torcerse do mandado coma quen segue con puntos e comas unha oración doutrinaria ou unha lei.Desta maneira, as pedras do rio que en principio se entregan en pago do servicio que sexa, pronto se converterán en lingotes de ouro ó chegar á casa, sempre e cando polo camiño o afortunado colaborador non desespere, renegue ou maldiga á Moura, sentíndose estafado antes de tempo e á vista das toscas pedras que cría de gran valor e proveito.Inversamente, o inicial mellor ouro resplandecendo por todos os seus quilates cantos son, coma un un pequeno sol metálico, pode en tránsito tornarse carbón, pedra , cinsa, outra vez dependendo da confianza e do cumprimento exacto das instruccións previamente recibidas.

No cumio da colaboración e do goce, a testemuña pode chegar a manter amor carnal coa fermosa moza, casándose a seguir con ela e formando entrambos unha familia normal, xa lonxe dos prodixios e sobrenaturalismos, que diante desta circunstancia esponsalicia decaen e desaparecen para sempre.Do amor que se teñan e da boa convivencia que alcancen , dependerá a súa felicidade, pois non terán problemas económicos por moita lonxevidade que risquen , gracias ó fabuloso tesouro da Moura, que levan para o fogar.

A galiña de ouro con pitos tamén de ouro que se deixa ver de vez en cando peteirando polo chan do bosque  e o feito de ter morada a Moura no interior dun outeiro ó que acede pola boca dunha fonte unha vez convertida en serpe ou culebrón, en semellanza habitacional coas fadas célticas que se acollían no interior dos outeiros megalíticos chamados Sidhs en Irlanda, abertos en datas precisas, sitúan e adxectivan o profundo calado popular desta vella lenda de indepurable engorde oral a través do tempo.

Resumindo, estamos diante dunha fermosa muller que se peitea cun peite de ouro, que outorga riquezas, que incluso se entrega carnalmente.No imaxinario popular semellante mito lendario estendido por todos os currunchos da nosa terra, encargase de deseñar a feminidade dos soños.A Moura encantada que en si mesma pola súa extraordinaria beleza é un auténtico tesouro para o afortunado home que logra namorala e facela súa.

A continuación na páxina nº 115, Ilustración nº 19, baixo a luz da lúa chea e das estrelas, báñase a Moura nas augas da ría (o peite, as campás, a galiña con pitos de ouro e a cola do culebrón tamén se suxiren).

2ª Lenda: “A fermosa Dama do Castro que baixa a bañarse á Ría de Barosa”.

Ilustración nº20.-Mapa de Barro ,amosando a fantástica triangularidade dos pasadizos soterrados entre os Castros.

 

Di o fermoso e sabio verbo popular que baixando do Castro Celta de Barro ( Oppidum dos Galos, Rath dos Irlandeses) por un pasadizo secreto interior con escadas de ouro ou diamante, as paredes iluminadas  por millóns de vagalumes ou fachos de brea acendidos, na compaña do seu séquito, unha Princesa Celta, si esto fose posible, acedía a bañarse diariamente nas augas da Ría de Barosa.Unha vez bañada e debidamente perfumada, entre armiños, retornaba a súa vivenda no Castro, ata o día seguinte en que invariablemente se repetía idéntica cerimonia de aseo.Engade a lenda, que un mal día, un puñal inimigo acabou con tanta beleza, afundíndose ó mesmo tempo que esto sucedía, as paredes do pasadizo secreto, e que alí onde regou o chan a rosa do sangue da Dama do Castro, brota ocasionalmente a flor inmaculada da súa beleza ou flor da Certeza e quen a topa, encontra a facultade de marabillarse accedendo en sen par viaxe atemporal ó interior do mundo da Dama.

Ilustración nº 21:A Fermosa Dama do Castro bañándose nas augas da ría.

 

En troques do acostumado comentario,dada a porta aberta fabulosa e fabuladora que a min me semellaba a Flor Ocasional da Inmaculada Beleza da Dama do Castro, que brota alí onde a súa sangue foi ciscada, decidín investigar estes e outros extremos mediante testemuñas vivas de persoas que me parecía que debían haber en plan gardiáns de segredos e confidencias na próxima aldea da Maquieira, que dito sea de paso o nome de esta aldea venlle posiblemente do tributo en especie “Maquía” que se cobraba nos muíños.

Ata alí fun un día de Decembro frío con algo de neve nos cumios do Castrove,Xiabre e Xesteiras, a simple vista observable na distancia sen necesidade de empregar cristal óptico.Despois de preguntar nunha casa de confianza froito de antiga amizade e remoto vínculo familiar, remitíronme sen dubidalo á casa de Señor Pedro da Moura, na seguridade de que el era a persoa que eu estaba precisando.Seguindo as precisas indicacións para a localización da casa que tamén me foron dadas, axiña avistei o vetusto portal de madeira pintado de azul ceo e con algunha sorpresa pola miña parte, diante do oco dunha das follas francas, divisei a un home alto de pelo branco e de aparencia sinxela que axiña me dou a misteriosa impresión de  estar agardando por min dende facía moitísimo tempo…..

Despois de darlle a man en plan saúdo, que el me estreitou case con táctil agarimo e no tránsito de dirixirnos os dous cara a cociña de ferro quentiña, que pronto se agradecía habida conta as baixas temperaturas do exterior propias polo demais do mes do Nadal, sentinlle comentar polo baixo a seguinte frase: “ Os tempos son chegados”.Non podo dicir redondamente que me sorprendera a abrilas carnes a expresión , pois insisto a min tamén me estaba a semellar, que aquela tarde polar  ía pasar algo verdadeiramente trascendente, inmediatamente que se fosen producindo as confidencias e refutacións que ata alí, A Maquiera, casa de Señor Pedro da Moura me levaron, en plan traballo de campo para mellor alimento do que estaba a escribir no meu Escritorio: “O Batiscafo”, entre o ruído das distintas máquinas agropecuarias que na actualidade manexa a veciñanza.Era unha cociña ampla, coidadosamente limpa e con todos aparatos electrodomésticos propios da modernidade, ata creo que había nun curruncho un forno microondas, non obstante afortunadamente a gran televisión de pantalla plana estaba apagada, a temperatura era agradable e unha vez sentados entorno á gran mesa de castaño de comer a familia toda, prodúxose o tempo máxico de falar.Antes e interiormente, creo que cavilei como nas cociñas Galegas, polo calor e agocho que inventan, aínda nas máis modernas, se teñen cociña económica de leña ou cheminea, continuando a tradición das antigas cociñas dos Pazos señoriais, situase o escenario fundamental dos demorados parrandeos nocturnos.Nesta dimensión en silencio interior reflexivo e para min concluín sentenciando que: segredos, misterios e confidencias son as saborosas e preciosas alfaias das cociñas Galegas. 

“ Si home si, eu funlle o derradeiro muiñeiro de Barosa, pero o oficio con ser importante, mingua e que tanto, diante de ser descendente da Moura do peite de ouro e de ser ademais esta nosa casa a gardadora dos segredos máis importantes das xentes do Castro, que estar aínda deben estar aí dentro agradando que as cousas sucedan”.

Aquela longa frase do meu interlocutor, xa me abría así de pronto de par en par as portas máis segredas do que eu andaba a cachear alí por pura lóxica e intución.Nun lostrexo mental aproveitando que o Sr. Pedro saía na procura de algo importante, segundo me dixo, cavilei na posibilidade de que me estivesen traxeando unha gran andrómena corifeada e guionizada polos listos oficiais, capaz de deixarme en evidencia entre os parroquianos das tabernas e outros mentideiros do Municipio, ó saberme interesado pola bretemosa maxia que indubidablemente con telas de historias, lendas, traballos ,amoríos e parrandas engalanan a fermosa paraxe da Ría de Barosa ,certamente veciña da Aldea da Maquiera na que me encontraba en plan detective de soños…..

…..esgotouse enseguidiña a idea esta, froito avisado deses de poñer a venda antes da ferida, cando o Señor Pedro volveu á cociña portando nas súas mans un lucido puñal con empuñadura de bronce e folla de prata, na que estaba escrita unha profecía en carácteres que axiña me semellaron Gaélicos ou Cínricos.Diante de semellante proba de veracidade e boas intencións, non podía dubidar e funme deixando atrapar certamente na fantasía.

“Aquí ten o puñal co que mataron á fermosa Dama do Castro”

Esquecéndome de refutar temas sobre os Muíños e o seu funcionamento tal como intencionaba de paso, xa lle preguntei:

“¿Sabería vostede traducirme a profecía escrita na folla do puñal?”.

Teño que dicir que se ben eu distinguía os carácteres xa calificados de Gaélicos ou Cínricos, os dous códigos de escritura da cultura Celta, en absoluto me consideraba capacitado para nin sequera intentar traducilos aproximadamente como faciamos no instituto co Latín e o Grego, dado o precario manexo gramatical que alcanzamos pese ós desvelos dos profesores.

“ A profecía di o seguinte:” Cando dourado líquido coma os raios do gran pai molle unha e outra vez as circunferencias das máquinas instaladas na ruxidoira, virá alguén a saber das Lendas de Barosa e das Muiñadas, entón terá que dirixirse á Ría e alí buscara e topará a Flor Ocasional da Inmaculada Beleza ou Flor da Certeza, bicaraa e aparecerá a fermosa Dama do Castro, que agradecida lle ensinará os segredos dos Druídas e das Fadas. Chegará ese tempo, chegará”.

Estaba mil veces atónito, aquel home, o derradeiro muiñeiro de Barosa, traducía o Gaélico ou o Cínrico ou o que foran aqueles carácteres para min un auténtico xeroglífico, código críptico e por demais inexpugnable , de corrido coma quen le os titulares da Voz de Galicia, ademais todo indicaba casando coa súa murmuración do principio , que Eu precisamente era o que tiña que por en movemento a profecía aquela.Sentínme desbordado , non esperaba que as cousas chegasen a esfera que xa alcanzaban.Iniciei pese a evidencia do puñal que alí estaba un sorriso escéptico , toma de terra ou porta aberta mental e psicolóxica para descargar a tensión sólida que case ocupaba un lugar físico na gran cociña quentiña.

“ Veña dígame algo sobor da Moura e porque a esta casa lle din os da Moura e déixeseme de transcendencias e fantasías absolutamente inconcibibles”.

Sorprendéndome a min mesmo descarguei todo o que leva celmáticamente no meu interior de veterana suspicacia e incredulidade, coma un ballón xeixado sobor da cabeza alba do meu amable interlocutor, decidido a volver á realidade que me interesaba, ceando diante de semellante dimensión fantasiosa na que se me pretendía instalar, insisto, coma elemento estelar anunciado pola profecía do puñal, que eu tiña que poñer ademais en movemento.Un hipotético mundo adurmiñado, que todo parecía indicar que me agardaba latente e xa ansioso despois de longos séculos de espera, pousábase así de pronto sobor das miñas fráxiles costas.

“ Está ben, tes medo. Se tes medo, non debes ser ti o que se anuncia na profecía que che acabo de traducir”.”Sen embargo – observou o vello rascando lixeiramente a cabeza – o albariño ( líquido dourado ), xa molla unha e outra vez as pedras do Muíño de Abaixo, na taberna típica que recen se acaba de abrir este mesmo verán…..Non o entendo, tes que ser ti, ademais queres saber das Lendas e das Muiñadas”. Era eu estaba clarísimo, por eso dixen:

“ Ben, ben, senón quere falarme da Moura, siga logo coa broma esta da fermosa Dama do Castro e a profecía do puñal, ¡vostede mesmo!”.

“ A Moura casouse cun antepasado meu, todos nesta fantástica casa vimos da súa xinea e as mulleres deste fogar ocupan sucesivamente o posto da nosa devanceira na Ría, ata que alguén lles rouba a flor que lles colga da boca ou as volve a converter en fermosas mulleres, bicándoas apaixonadamente cando adoptan desesperadas de amor a forma da serpe, e logo desposasen con elas, para seguir e seguir sempre a infinda rolda da Lenda. Así é e así ten que seguir sendo.Pero vostede escritor, amigo meu, está aquí para o que xa lle dixen,quite por favor do miolo o tema da Moura e das Muiñadas e comprenda, cumpra co seu destino e non recee coma un cangrexo covarde. Non sei por que dáselle a posibilidade de acceder a dimensións concomitantes da realidade tetradimensional contado o tempo e vostede tremelica coma un osiño de peluche das tómbolas de San Breixo”.

O vello aquel estaba a empregar rexistros falados impropios do derradeiro muiñeiro de Barosa, todo aquelo semellaba ser e non ser, sen embargo na cociña económica escintilaba real o lume dos cernentos rachóns de carballo secos e delourados.

“ Un momento – dixen – permítame que acerque o puñal ó lume da cociña”.

” Aí o ten é todo seu”.

As chamas morderon por espacio de algún minutos na folla de prata escriturada e cando estivo ó roxo acerqueino a palma da miña man, un dolor intenso e primeirizo cheiro a carne chamuscada ascendeu polas miñas fosas nasais. Algunhas partes cando menos do que estaba a suceder alí na casa dos da Moura na Aldea da Maquiera, evidenciábanseme certas, achegueime á billa do vertedoiro e abrinlle  e con gran alivio a auga fría coma a neve saudou a pequena ferida que me producira, no sitio de furar o cravo nas mans de Cristo, a folla ó roxo vivo case.

“ Convénzase, moitos quixeran estar no seu sitio cansos de buscar emocións fortes que non son tal. Esquézase agora de Muíños e Mouras, seguro que xa se baldeirou a xeito e suficientemente, sen necesidade de refutacións e cinguimento de cabos soltos, que confiaba atar definitivamente coa miña axuda. De todas formas hai outros días apropiados para estes temas menores, si o desexa. Pense que se cadra todo está artellado así polas leis segredas, inexpresables polas teorías máis conspicuas, para que chegase o momento de afrontar o que se lle pide que afronte”.

O vello estaba a falar usando o ton amigable dun bo conselleiro, dun amigo íntimo, dun pai, eu xa estaba en calquera sitio menos na cociña da casa dos da Moura, o lume sagrado seguía alí aceso e crepitante.

“ A flor que ten que topar e coma este Trískel ou Tríscele de pedra de orixe megalítico, que como pode observar representa unha roda ou círculo con tres raios ondulados ou en forma de S referido ó movemento sideral.O mesmiño ca este que lle amoso, pero recorde que vostede busca unha flor vexetal tricolor:Azul, roxa e verde”.Agora o vello, diante da miña crecente sorpresa mesmo me distanciaba heroico abondando na cortesía e o respecto do tratamento empregado.

” Azul, roxa e verde”, repetín en voz alta, tratando de cravar na memoria tan plural coma rara flor en forma de Triskel que tiña que topar, coma chave de non sabía moi ben que.

“ Xa sabe ó topala bícaa ,ou ben, bicala, e a fermosa Dama do Castro será a túa guía”.” Bicar a Flor, Bicar a Flor e ¡ zas ! a Fermosa Dama do Castro…” eu seguía rexistrando as instruccións do vello en voz alta. De repente xurdiume unha inmensa dúbida.

“ ¿ E senón topo a flor? “

A resposta do vello foi inmediata:

“ Toparala está escrito na folla de prata do puñal pola parte de atrás ¿ Querolo comprobar ti mesmo ?”.

“Non, non fai falla, confío en vostede”.

“ ¡ Xa era hora home , xa era hora que te manifestaras libre e decidido a ser o noso paladín!”.”¿ Libre ? ¿ O noso paladín ?…..”

“ Ala toma esta máxica apócema composta por seis herbas evocadoras do color do arco da vella e flúe, flúe na atemporalidade coma unha corrente de gravitóns”. ¡O vello agora con tridimensional cara de Einstein-Newton e Asimov!. Xa estaba atrapado na fantasía que se me tecía, decidido incluso a ser o xoguete que pechaba o círculo da profecía escrita no puñal asasino da fermosa Dama do Castro.

“ Traia, traia a apócima esa, veña , veña”

“ Pero home antes debes saber que está composta por: Violeta, ácimo, leituga, fiúncho, loto, cebada, uva e salvia e que está é a droga xenuína dos Druídas”.

Tomeina dun grolo cos ollos abertos, fixos nas lapas crepitantes da cociña económica.E fluín e fluín, porque de súpeto xa entrei no fogo sagrado por unha borboriña porta de auga e alí estaba a rechamante flor tricolor medrando fermosa nas cercanías da corrente monótona da Ría de Barosa , que de vez en cando brinca inventando coreografías líquidas, biqueina e da man mol da Fermosa Dama do Castro que apareceu de forma instantánea no medio dun remuíño de vento, entrei na atemporalidade dos Celtas.

                   Ilustración nº23.-Dana, a Fermosa Dama do Castro.                 

“ Eu chámome Dana e ti es o Deus do Vento: Kirlo”

“Seguro que si, levas razón, que ese é certamente o meu pseudónimo literario preferido, ves lévoo escrito nesta medalla de prata en forma de papiro que pende sobor do meu peito"

“Todos temos un pasado e o teu principia aquí: ¿ Queres ver? ¿ Queres saber ?. Procura ser xeneroso contigo mesmo e despois entenderás. Temos case cen Deuses labrados en pedras meteóricas, dispostos a sernos favorables”.

Estábamos no interior da terra, andando por túneles semellantes ó que lle permitía a ela no pasado, consonte a lenda, descender a cotío para bañarse espida nas augas da Ría.A marabilla superaba a miña capacidade descritiva. ¿ Que era todo aquelo ?, ¿ Un soño ? , ¿ Un desexo ?, os vagalumes e os fachos de brea, iluminaban aqueles labirínticos pasadizos interconectados entre si.O máxico beberaxe dos Druídas fixera efecto en min, tanto estabamos no urbanizado Castro de Barro celebrando coma todos os primeiros de Maio Célticos a festa do comezo do verán chamada de Beltaine , consistente en plantar o May Pole ou árbore de Maio e bailar arredor das grandes fogueiras na honra de Bel ( ou Belenos ), divindade luminosa, como viaxando por incribles túneles subterráneos con sorprendentes ramificacións, celebrabamos o 1º de Novembro na chan do Monte Güimil en Agudelo a festa de Samaín do final do verán e de culto ós mortos.

Na compaña de Dana, recorría o tempo e o espacio atrapado na fantasía máis desbordada, imposible de referir aquí con precisión absoluta por falta de espacio, estabamos alí no corazón mesmo do celtismo, mesmamente posibilitados e autorizados para pisar no lugar máis privativo dos Druídas, nos outeiros Falxidres ( Faxil lugar ou aldea da actual parroquia de Agudelo ), onde estes entraban en transo para porse a adiviñar o futuro…..¡ Seguramente con capacidade  para profetizar todo esto que escribo agora a finais mesmiño do século XX, si o desexasen, tal era o seu magnífico poder!.

…..O futuro, o pasado, os gravitóns, os universos paralelos, a posibilidade de viaxar no tempo, a flor tricolor en forma de Triskel megalítico, Dana a fermosa dama da lenda do Castro vilmente asasiñada, eu mesmo Kirlo o deus do vento, o derradeiro muiñeiro de Barosa da casa dos da Moura, un puñal con empuñadura de bronce e folla de prata na que hai proféticas inscricións, as mastigadores moas dos vellos muíños , mesas agora dunha taberna típica, rosadas de líquido dourado, outra vez os gravitóns fluíndo dentro dun mundo sen distancias…..

Señor Pedro da casa dos da Moura, naquela tórrida cociña de Decembro 2.000, insistíame sobre todo en que:”Auga pasada non move muíño” e que “ Unha noite no muíño non é nada, e que, unha semaniña enteira, esa si que é muiñada”.Regresei por San Breixo,o Castro á dereita estaba escuro e solitario coma sempre, dende a casa mirei para o Monte Güimil de Agudelo advertindo na distancia, tamén coma sempre asentadas nel, as modernas antenas das telecomunicacións "chivadas" por un piloto vermello na punta.Facía un frío Nadal xélido no Alto Salnés Val, era o tempo das estufas, calefaccións ou mellor das cociñas de ferro fartas de leña das vellas tomadas do monte cercadas con valados de pedra coma inesquecibles poboados Celtas.Cavilando en Minerva a Deusa Grega da Sabedoría, entrei na casa, disposto a deixarme querer pola miña Deusa compañeira…..e…..  

CAPÍTULO V.- A UNIVERSALIDADE DOS EIDOS DO MEU CONTENTO:

“ Ti dis:Galicia é ben pequena. Eu dígoche: Galicia é un mundo. Cada terra é como si fora o mundo inteiro. Poderála andar en pouco tempo do Norte pra o Sul, do Este para o oeste noutro tanto; poderála volver andar outra vez e máis; nona has dar andado.E cada vez que andes, has atopar cousas novas e outras has botar de menos. Pode ela ser pequena en extensión; en fondura, en entidade, é tan grande como queiras, e dende logo, moito meirande de como ti a ves. ¿ Non din os filósofos que o home é un “microcosmos”, o compendio, o resume do universo todo? Pra canto máis unha terra con todos os homes que nela viven, un pobo, que ,se cadra, é unha sorte de Adam Kadmon…Do grandor do teu esprito depende todo; canto máis pequeno sexa, máis terra precisará. Si o teu pensar é fondo, a túa terra, pra ti, non terá cabo, nela estará o mundo todo con todos os seus climas. Si o teu pensar se detén na codia das cousas, non digas tampouco: Galicia é ben pequena; es ti, que endexamáis poderás concebir nada grande”.

                                           Vicente Risco.

Dende que de forma bastante azarosa, froito de facer limpeza no sempre sorprendente faiado das casas en xeral e da miña en particular, dei coa cita anterior de Vicente Risco, na contraportada dunha Revista de Poesía, chamada “ Coordenadas” dos anos oitenta, souben que remataría por insertala precisamente neste capítulo, e así o acabo de facer.

A motivación desta inclusión procede de que despois de escribir sobre os Eidos do corazón e o sentimento, o Rego-Riiño do fondo do val, encargado de pechar a obra,levando gotas de auga ata as costas americanas, semellaba un mensaxeiro líquido que daba noticia de nós polo ancho mundo adiante, internacionalizándonos de algunha maneira e facendo real o concepto de globalidade mundial, que anima os derradeiros días e folgos do, hai que dicilo, revolucionario e máxico século XX.Neste propósito indeclinable, a cita de Vicente Risco en cuestión, crisálida do xardín dun dos pais do Nacionalismo galego, parecerá querer beberse a auga toda do Rego-Riiño , onde Galicia é todo un mundo en si mesma, que non flúe e  á que circunda nun endóxeno meandro continúo facedor de circunferencias e de illas.Sen embargo ben entendidos Cita e Poema, son complementarios e simbióticos, o río debe entender da grandeza de Galicia e dar recado dela ala onde as súas augas cheguen a mollar, e Galicia, debe osixenar o seu abaloufo nacional, por medio de veas transparentes e claras, capaces de liberala de si mesma o necesario, para non caer no interior linfático doutros ríos máis dramáticos e dolorosos, como na actualidade o son os ben queridos ríos Vascos ( Nervión, Deva, Oria e Bidasoa).

Nesta dimensión retroalimentativa e enriquecedora, lonxe de satanizar o Nacionalismo Galego de Don Vicente Risco, xurde e sucede a apaixonante experiencia: GALICIA, que prepara, como o fai unha célula chea de cadeas con información xenética respecto ó corpo enteiro, para entender a plural diversidade cultural que o mundo esférico e xiratorio contén.

                REGO-RIIÑO DO FONDO DO VAL

Terras da Portela -Txabre ( Barro ) , dondo Salnés Val .

Do río espelleante, baltrón zigzaguea-discorre...vai...pasa...

 

Riiño dos nomes, anónima corrente húmida

na auga un cantar ceibo que me sume:

nunha danza acuática de bacoriñas troitas

xabonadas de bambú

botadas fóra das cañotas de ameneiros e bidueiros

de paseo mollado, vagarento, río abaixo e río arriba

en canto xogan e se rin as lontras.

Fuxe e flúe

a transparencia continua abríndose paso líquido

entre toda a diversidade vexetal que medra nas marxes:

Salgueiros,freixas,sabugueiros,sanguiños, estripeiros,avelurias

e herbas da anada nas que as avoas pretendían xa na primavera

saber da posible fartura das Cabanas cumprida a colleita no Outono.

Riiño do fondo do Val

sen raia azul frisada nos mapas xeográficos que nos inventan

vai coma quen di , de bautizo en bautizo: anónimo

escumando nas augas claras coma flores leves do canle

Alí remuíño lene tecendo pétalos instantáneos

aquí ensortellado meandro que adianta morfoloxía

do Planeta máis ben Mar.

Enorme rouceo gravitacional, danza sideral que se repite exacta

con promesa certa de Estacionais Elípticas:

 Primavera-verán-outono-inverno.

Sinais lóxicas que manifestan xiro e esfericidade

vertixinoso viaxe cósmico dobrando a esquina da Estrela Sol

reflectidora de lúas:Crecente, nova, chea, minguante,

a verse no azougue en tránsito desemellante, sempre espelleante

especialmente nas musicais noites dos seráns con verbenas

de Romaría e

                     Si amor...

Riiño burbullante que humilde toma a tramos curtos

nomes emprestados

a según o sitio que en por si a Enxeñería hidrólica

se procurou a xeito

xa fai desto

aquí Leis de paso fácil

peneiradas por digamos imperativo outra vez cósmico.

Sabia manobra que desborda obstáculos

contra os que acaso por densos

non paga a pena negociar en derramada transparencia infinda

e discorre unha reviravolta de astucia

e pasa sen mais capricho...

Riiño da Morena, da Cerdeiriña , da Maruxa, da Pombeira,

                      Rego do Areal

receptor do de Santa Susana e Campodeira

con pontes de cemento coma teitos rasos de lixa no Camiño Real

auga xunta afeita ó polisémico caudal de nomes

que testemuña o encrucillado xigante de terras de labor

que rega e drena

que lambe,baña,bica e lentura.

Rego, Riiño, sempre próximo a desbordes de baltrón rebousado

no Carballal, en Areas

cando aínda en terras de Barro, toma nome de Río das Lamas

recepcionado xa o de Lourido polo leste

e tamén máis adiante, cando xa é definitivo CHAIN

en Xabín e na Lambiorca en terras de Portas

recepcionado  polo mesmo vento o de Barosa

trocándose no Agra, por non sei que habelencias de cartógrafos

e polo Oeste bebendo o Rego de Valiñas

todo esto na confluencia digamos que capilar

que ós pés do lugar do Castro sorprende en Briallos.

En Arcos da Condesa

recibe polo Leste outra vez o Rego Valorento

ata que por fin se engade ó Umia todo xunto

nalgún lugar de Augas Quentes (Caldas de Reis ).

Sen reparar en Datas, por Xuño alto

anega veigas do encrucillado xigante

recen sementadas, ata que sumado, todo xunto

capilar: CHAIN , feito de Regos,Riiños e fontes

en nonseión rende contas de auga,como se dixo

engadíndose puntual ó UMIA : Vea líquida,

que o leva plural no seu canle

ata Cambados do Albariño

e alí no Ponte da Barca

o rego-riiño do fondo do Val desta maneira tecido

tramo a tramo, rego a rego , río a río

mesturase co esforzado Oceáno Atlántico: Gran S aórtica

para aprender e saber do Coral e da Sal.

Desta maneira levado

tramo a tramo, rego a rego, río a río

o da Morena, a Cerdeiriña, a Maruxa , a Pombeira

segredas confidencias lle fai

a grande arteria en S, o mar-océano

borboriñándolle ampla noticia

dos recunchos máis senlleiros , máxicos e fermosos do Val

por onde circula a facerse, anónimo e humilde

de bautizo en bautizo, tramo a tramo , rego a rego , río a Mar.

No oído das buguinas mariñas

dille que pasa brando, que pasa discreto

bordeando terras de labor que lle deixan paso

preñadas de sementes polo Maio

explícalle como as humedece, como as bica ledo

como toma nomes emprestados.

No tocante ós desbordes do baltrón , ás enchentes

non hai quen o mova de dicir que a culpa e da choiva.....

No medio de todo isto

colosal o grande mar-océano , remexe a súa pel

azul-verdosa e festexando confidencias

íntimas, das terras do interior

nas que o mar estibo unha vez pero xa fai desto

coma un gran foguete de Romaría Mariñeira

estala contra os cons lunares todo o seu mítico vigor, de sempre.....

E cando por fin a grande S Atlántica

beba ríos da Prata,Amazonas,Orinocos, Mississipís

é posible que unha pinga de auga,

do riiño anónimo dos nomes,

unha insignificante gota do da Morena 

a Maruxa, a Pombeira o Areal

este a mollar mazorcas de peitos espidos

de rutilantes mozas de bo ver

nas praias de: Acapulco,Copacabana, Mar de Prata,

Illa Margarita, Miami , Valparaiso, Varadero...

E por imaxinar, por case facer milagres Poéticos,

vistas así as cousas, hai quen cavila

nun prodixioso aparato circulatorio

deseñado con sabedoría infinda

sobre un corpo esférico e latexante.

Esfera azul-verdosa, planeta mar,

aínda que máis coñecido por Terra.

E na comparación os regos-riiños anónimos

do fondo do Val , que van de bautizo en bautizo

son a penas veas capilares con raia azul minúscula

nos mapas que nos inventan.

Son os outros máis frisados veas ou arterias

para que os Mares-Océanos sexan Aortas principais

dun corpo xiratorio-esférico-vivo, e ben,ben,ben.....

Que dende A Maruxa, sobre unha ponte de cemento

coma un teito raso de lixa

con proteccións laterais tubulares de fontanería

en plan pasamanería

no vello Camiño Real , Xacobea Ruta Portuguesa

medio me sumo na corrente, e mínimo e doce

sinto como todo se sucede e consuma

mentres pasa e xamais acaba de pasar , sempre o mesmo

sempre distinto : O da Morena , a Cerdeiriña , a Pombeira e o Areal.....

CAPÍTULO VI: DOCUMENTACIÓN FOTOGRÁFICA FINAL.

ÚNICO:ÍNDICE E DESCRICIÓN DAS FOTOGRAFÍAS.

1.-Muíño de arriba de todo, coñecido coma de Valerio ( 24-01-01).Tíñallo alugado á familia Moldes.

2.-Tramo superior da Fervenza de Barosa ( Verán).

3.-Tramo superior da Fervenza de Barosa, marxe esquerda ( Inverno).

4.- A Fervenza de Barosa, vista dende abaixo ( Inverno).

5.-Unha das pontes curvadas de madeira de aceso ó Parque-Insua de abaixo ( Verán).

6.-Home sentado cabo das moas de granito-mesa, no interior da Taberna Típica: “Muiñada de Barosa”.

7.-Foto aérea da Fervenza e Muíños de Barosa ( Outono 2.000).

8.-Foto en branco e negro de Barosa nos anos cincoenta, aínda coa maquinaria hidraúlica en funcionamento.

(Páxinas 140 á 144 inclusive).

Pseudónimo empregado:  "Vento"

ANEXO FINAL Nº 3: NOTAS E BIBLIOGRAFÍA.

1.-NOTAS.

Nota nº 1:Parte deste escrito foi publicado no Faro do luns: 15 de Outubro de 1.984, para formar parte da Enciclopedia Viva dos Pobos da Provincia, caderniño correspondente a Barro.Concretamente no apartado Paisaxes e Paisanaxes; hai case dezaseis anos, escribino orixinalmente en castelán e aquí agora entrégoo como se le traducido, con algunhas leves variacións, por fidelidade evidente ós meus “textos sagrados”. O engadido baixo o título  Anexo 2.000 (Apartados 1 e 2 ), xurde da miña insistente preocupación por tratar de ir perfilando unha sembranza referente e definitiva, incluso útil a outros cronistas, que se axuste á realidade do noso Municipio.

Nota nº 2:(Correo Gallego- 10 de Xuño de 1.990).

Nota nº 3: Nas citas entrecomiñadas dos diversos autores, respectei a escrita empregada por eles.

Nota nº4.-Transcrición das Lendas autógrafas que acompañan ás tres figuras anteriores.

1.-Parte inferior ou inferno-receptora de auga ( fig. 1).

Descripción( debería dicir Descrición) desta Parte: (1) A canle por onde ven a auga (2) A gradilla depuradora de paos e outros materiais da corrente susceptibles de atrancar o muíño (3).-O cubo ou depósito de auga (4).-Rodicio por medio da forza da auga ó contactar coas súas aspas fai xirar (6) o eixe ou veo e así move a moa (5).-Pechadoiro regula o volumen de auga que chega ó cubo con intención de pasar á caldeira do inferno para mover o rodicio . (7) Aguillón e ra, ou agulla e enrán, a primeira é unha peza móbil de pedra ou de ferro que une o touzo coa enrán, esta, é unha peza de pedra ou ferro insertada no rieiro sobor da que xira o rodicio. (8) Mesa ou Rieiro, dun lado empotrada (debería dicir encastrada) na parede e do outro incrustada no (9) erguedoiro ou Tempero utilizable para elixir a calidade da fariña, máis gorda ou máis fina, chegando a funcionar para parar o muíño no caso en que carecesen de peche. (10) Crus.

2.-Parte intermedia moedora (fig.2).

Descripción (debería dicir Descrición) desta Parte: (1) O Pé é un cilindro de granito estable. Conclúe en forma convexa e ten riscos dende o Ollal (2) que ten obrado na súa metade para deixar pasar o Veo (3.-Parte inferior ou inferno-receptora de auga). Sobor do Pé estable xira a (3) Moa, esta pedra circular debe de ser do mesmo diámetro co pé, as dimensións van dende 80 centímetros, ata os 1,15 metros, o grosor dunha moa nova non sobrepasa (debería dicir supera) os 25 centímetros, a poder de moer desgastase ata que chega a partir. A moa superior xiratoria encaixa no pé gracias a súa configuración cóncava.

3.-Parte superior receptora do gran ( fig. 3).

Descripción(debería dicir Descrición) desta Parte: (1) Moega ou Adella en forma de pirámide invertida 2) A Quenlla ou Adellón que é un canle tamén de madeira, situado na parte inferior e a continuación da anterior con dous buratos chamados (4) Fiadoiros, por onde atravesa a (4) Segorella ou Fiadouro que presenta un ollo na punta, por onde pasa o (6) Tangaño, transmitíndolle á Segorella o movemento vibratorio. Viaxando pola inclinación da Quenlla ou Adellón, unha vez recibido o movemento vibratorio que fai andar o gran, este vai caendo ó Ollal que é un burato feito na Moa (2.- Parte media moedora que se refire no debuxo “figura” 2).Nesta parte existen ademais a (5) Parrilla e a Espicela encargadas de regular a caída según ( debería dicir segundo) a frecuencia desexada polo muiñeiro, do gran.

2.-BIBLIOGRAFÍA.

1.-Bermejo Barrena José Carlos, “ Historia de Galicia” “Capítulo:La Cultura Castreña ( Páx. 29), Editorial Alhambra S.A. (1.982).

2.-Cabanillas Ramon, “Cancioneiro Popular Galego”, Biblioteca Básica da Cultura Popular-Editorial Galaxia (1.983).

3.-Carré Aldao Eugenio, “Prácticas y costumbres del vivir Aldeano-Muiñadas”, Tomo II-Geografía General de Galicia-Ediciones Galegas S.A.-La Coruña 1.980.

4.-De Sá Bravo Hipólito, “Las Rutas del Románico en la provincia de Pontevedra”, Caja Rural Provincial de Pontevedra 1.978.

5.-Díaz Álvarez Pedro, “ Os muíños de Folón” ( O Rosal ), Servicio de Publicacións da Deputación provincial de Pontevedra (1.998).                    

6.-Fariña Jamardo, “Os Concellos de Galicia” ( 8 Tomos), Fundación Barrié de la Maza (1.991).

7.-Leas Bóveda José, Cruces Colado Ramón, Sanmartín Alejandro, “ Guía para o estudio dos muíños de auga da terra de Caldas de Reis”, Servicio de publicacións da Excma. Deputación provincial de Pontevedra.

8.-Lemos Montanet, Leonardo, “Ángel Amor Ruibal ( Una reflexión viva acerca del hombre), Xunta de Galicia 1.996.

9.-Llinares García Mar, “ Os Mouros no imaxinario popular”, Biblioteca 114 de O Correo Gallego 1.981.

10.-Otero Pedrayo Ramón, “Ensaio Histórico sobre a Cultura Galega”.Biblioteca básica da Cultura Galega”, 1.982.

11.-Rolleston T.W., “ Los Celtas”, Edimat Libros-traducción: Mª José Llorens Campo.

12.-Sampedro Andrés, “ Tódolos Muíños da Terra Gallega”, Colección Etnografía Galega. Asociación Galega para a cultura e a ecoloxía ( A.G.C.E.) (1.980).

13.-Sánchez Dragó Fernando, “Gárgoris y Habidis”( Una Historia mágica de España), Planeta-Bolsillo 3ª Edición 1.994.

14.-Varios Autores, “ Galicia Pueblo a Pueblo” ( Páx. 133), La Voz de Galicia S.A. 1.993-Colaboración de Pilar Patiño Portas.

15.-Varios Autores, “ Los Gallegos”, Ediciones Istmo-Colección Fundamentos 2ª Edición 1.984.

16.-Varios Autores, “Historia de Galicia”, Ediciones Gallegas S.A.

17.-Valle Inclán Ramón, “Romance de Lobos”, Espasa Calpe S.A. 15ª Edición.

18.-Villares Ramón, “ A Historia”, Biblioteca Básica da Cultura Galega-Galaxia.7ª Edición 1.992.